Geschiedenis

(1)De oprichting van het Klein Begijnhof (ook wel 'oud begijnhof' of 'Sint-Catharinabegijnhof' genoemd) wordt gesitueerd ca. 1230. Volgens sommige auteurs is het een afsplitsing van de proosdij van Sint-Geertrui, waarbij de lekezusters op een bepaald moment uitweken naar een naburige locatie, die dan na verloop van tijd tot een begijnhof zou zijn geëvoleerd. Die stelling wordt echter niet door iedereen aanvaard (2). In 1275 is er al sprake van de infirmerie van het begijnhof (3). De oudste statuten van het Klein Begijnhof, verleend door hertogin Johanna van Brabant, dateren uit 1369. De prelaten van Sint-Geertrui vaardigden leefregels uit in 1416 (4) en in de tweede helft van de 17de eeuw (5).
Het begijnhof werd bestuurd door twee hofmeesteressen. Die werden door de gemeenschap verkozen en door de proost, later de abt van Sint-Geertrui bevestigd. Zij beslisten onder meer over de admissie van nieuwe leden, de verhuring van de huizen, de interne discipline en de modaliteiten van de afsluiting van het begijnhof. Jaarlijks legden ze verantwoording af over hun beheer aan de abt (en later ook aan de pastoor). Elk jaar tussen Pasen en Sinksen moesten de hofmeesteressen en de pastoor met iemand "daer van verstant hebbende" alle huizen van het hof op hun materiële toestand inspecteren (6). Zij beslisten ook samen over de benoeming van de "mindere officien" (7). In de bronnen is er sprake van een portierster, een kosteres of kerkmeesteres en een meesteres van de infirmerie.
In geestelijk opzicht ressorteerden de begijnen tot 1631 onder de Sint-Geertruiparochie. De statuten van 1369 kenden aan de plebanus (pastoor) van Sint-Geertrui het algemene toezicht op het begijnhof toe ("Et quod nulla transeant negotia nisi de consilio et voluntate plebani ecclesiae sancti Gertrudis Lovaniensis"). Op andere momenten was het dan weer de abt of de prior die als toezichthouder en visitator optrad. Hun positie is te vergelijken met de rol die de abt van Villers speelde in het Groot Begijnhof (8).
De pastoor van Sint-Geertrui bediende de kapel van (de infirmerie van) het Klein Begijnhof. Wellicht werd de kapelanie van Sint-Catharina permanent gecombineerd met het pastoorschap van Sint-Geertrui (9). In 1631 werd het Klein Begijnhof een zelfstandige parochie met een eigen pastoor (10). Voortaan zouden de hofmeesteressen drie kandidaten voor dit ambt voorstellen aan de abt, die één van hen aan de aartsbisschop moest voordragen. De facto zou het pastoorschap van de Sint-Geertruiparochie vaak gecombineerd worden met het pastoorschap van het Klein Begijnhof.
Gaspar Schillemans, de eerste pastoor (1631-1638), was de drijvende kracht achter de uitbouw, ook in administratief opzicht, van het Klein Begijnhof (11). De middeleeuwse kapel werd in 1636-1640 vervangen door een grotere, aan Sint-Catharina toegewijde kerk, die drie altaren telde, respectievelijk gewijd aan de H. Catharina zelf, Onze-Lieve-Vrouw van zeven-weeën en de H. Jozef (12).
Aanvankelijk was de populatie van het Klein Begijnhof vrij beperkt. De grote bloeiperiode situeert zich op het einde van de 17de eeuw, toen er ca. 90 begijnen verbleven (13). Kandidaten dienden een proefperiode van één jaar door te maken. Admissies gebeurden publiek, door de pastoor en de hofmeesteressen, in aanwezigheid van de abt of de prior. Naast een goede gezondheid moesten de novicen ook beschikken over voldoende bestaansmiddelen. Begoede begijnen kochten blijkbaar een huis voor hun leven (14).
Er werd niet alleen een nieuwe kerk en infirmerie gebouwd, maar naast de afzonderlijke huizen voor begijnen werden er ook vijf conventen gesticht. Dat waren leefgemeenschappen die ten gevolge van een fundatie in één huis werden samengebracht. Deze conventen hadden een eigen overste en het leven werd er doorgaans geregeld door een specifiek intern reglement, opgesteld door de stichter. Op hun beurt waren ze onderworpen aan het gezag van de hofmeesteressen en de pastoor, die dan weer aan de abt van de Sint-Geertruiabdij verantwoording verschuldigd waren. De fundatie Adriana Martina de Angelis (+ 1736) leidde niet tot de oprichting van een convent, maar voorzag wel in de stichting van een aantal beurzen voor begijnen, die toegekend werden door de abt van de Sint-Geertruiabdij.
Overzicht van de conventen (15):
1. Stichting Brouwershaven (1603) (uitgebreid na legaat Josina Devos in 1639)
2. Convent van de Alderheylichste Drijevuldicheijt en de Vijff Bloedighe Wonden Christi ons Salichmaeckers (1632)
3. Convent van de Drie Koningen (1643) (16)
4. Convent Sint-Maarten (1647)
5. Godshuis van de Heilige Geest (ca. 1651)
De infirmerie, waar niet alleen zieke begijnen, maar ook novicen en behoeftige begijnen verbleven, werd al in de 13de eeuw vermeld (17). Deze instelling bezat heel wat huizen en andere onroerende goederen. Volgens de statuten kreeg de infirmerie bij elk overlijden van een begijn een bed of het beste meubel uit de nalatenschap (18). In 1666 werd de bouw van een nieuwe infirmerie aangevat. In het goederenbeheer zijn 'hof' en 'infirmerije' aanvankelijk gescheiden (19), maar in de loop van de nieuwe tijd wordt er steeds minder een onderscheid gemaakt. Na de bouw van de nieuwe infirmerie in 1672 wordt in de jaarrekening van het begijnhof uitdrukkelijk melding gemaakt van de infirmerie. In de 18de eeuw gebeurt het goederenbeheer van het hof en de infirmerie gezamenlijk (20). Het is onduidelijk of de rentmeester waarvan terloops sprake is, permanent in dienst was.
Blijkbaar ging de oprichting van een eigen parochie in 1631 ook gepaard met de uitbouw van een kerkfabriek, een H.-Geesttafel en een tafel van de schamele huisarmen. Deze instellingen zijn minder goed zichtbaar in het bewaarde bronnenmateriaal. Het waren zeker geen zelfstandige instellingen. Globaal genomen bestaat de indruk dat de pastoor en de hofmeesteressen het financieel en goederenbeheer voor hun rekening namen.
Op 4 Fructidor van het jaar IV (21 augustus 1796) werden de gebouwen van het begijnhof overgenomen door het Bureel van Weldadigheid, dat aan de bewoonsters pensioenen uitbetaalde (21). Bij de afschaffing waren er nog ca. 35 begijnen (22). De kerk werd gesloten op 14 november 1797; kort daarna werd de inboedel verkocht. In 1806 werd de kerk opnieuw geopend. Toen in datzelfde jaar de pastoor van Sint-Geertrui aangesteld werd tot pastoor van de begijnenkerk, was het afgelopen met de zelfstandigheid van de parochie van het Klein Begijnhof (23). In 1862 werd de begijnhofkerk gesloten en afgebroken. In de infirmerie werd in 1805 een 'hospice' voor arme blinden ondergebracht (24).