Name: Sint-Amandusparochie Zwevegem
Period: (1532) 1617-2007
Inventoried scope: 7,24 linear meters
Archive repository: State archives in Kortrijk
Heading : Parishes, church councils and Holy Spirit Tables
Authors: P. De Reu
Year of publication: 2024
Code of the inventory: 25/61
Sint-Amandusparochie te Zwevegem
De plaatsnaam Zwevegem werd voor het eerst vermeld in een oorkonde van 1063 als "Sueuegehem". In deze oorkonde schonk de graaf van Vlaanderen Boudewijn V een altaar van Harelbeke met de bijhorende kapel van Zwevegem aan het kapittel van Harelbeke. (1) Als grote tiendheffer was het Sint-Salvatorkapittel van Harelbeke eeuwenlang verantwoordelijk voor het onderhoud en het herstel van het Zwevegemse kerkgebouw. De kapel van Zwevegem diende aanvankelijk slechts als bijkerk van Harelbeke. (2) Het gebouw groeide evenwel uit tot volwaardige parochiekerk en tijdens de twaalfde eeuw moet er reeds een romaanse kerk hebben bestaan. De patroonheilige was Sint-Amandus.
In de middeleeuwen en de vroegmoderne periode kwamen de grote tienden toe aan het Harelbeekse kapittel, maar van de vlastiende was een derde bestemd voor de pastoor van Zwevegem. De pastoor verpachtte op zijn beurt de tiende aan de meest biedende. Het Sint-Salvatorkapittel van Harelbeke had bovendien recht op twee derde van de offeranden en op de opbrengst van lijkdiensten. (3) Aan de Sint-Amanduskerk kwamen twee tienden toe: de Sint-Dominicustiende in Otegem en de Sint-Amandstiende in Sint-Denijs (een deel van de opbrengst was ten profijte van de pastoor van Otegem).
Sint-Amandus is steeds de patroonheilige geweest van de parochie. Uit de archiefstukken blijkt alvast niet dat hij er bijzonder werd vereerd. In de parochie werd Sint-Dominicus aanbeden, van wie er relieken zouden zijn bewaard in de kerk. Over de Dominicusdevotie schreef kannunik Guillaume Tanghe in 1866 (4): "Dagelyks komen er pelgrims aen, om den H. Dominikus te dienen voor de kinderen die bevangen zyn met eene ontsteking aen de maeg en aen de darmen." Op 4 augustus organiseerde de kerk er een Sint-Dominicusommegang en tot in het begin van de negentiende eeuw was er een ruiterprocessie op Sint-Elooisdag. Tot slot waren er in de schoot van de Sint-Amandusparochie verschillende broederschappen ontstaan, waarvan de bekendste de Broederschap van de Heilige Rozenkrans (gesticht in 1653) en de genootschappen van het Heilig Sacrament en van Sint-Barbara waren (eind achttiende eeuw). (5)
De plaatselijke dorpsheer was de eigenaar van de twee belangrijkste heerlijkheden, namelijk Zwevegem-ter-Kerken (waar de Sint-Amanduskerk stond) en Zwevegem-ten-Kastele. (6) Tot het einde van de achttiende eeuw was hij onder meer bevoegd voor het aanstellen van de koster en van de kerkmeesters.
De romaanse kerk van de twaalfde eeuw werd in een tweede bouwfase omgevormd tot een grote hallekerk. In de zestiende eeuw bestond het gebouw reeds uit drie traveeën en drie bijna even brede beuken en -koren. (7) De romaanse toren bleef grotendeels behouden. Tijdens de godsdiensttroebelen van de zestiende en zeventiende eeuw werd wellicht schade toegebracht aan de Sint-Amanduskerk, maar hierover zeggen de bronnen niet veel. Wel opgetekend is de averij die de kerktoren opliep door een blikseminslag in 1699, toen het bovenste gedeelte het begaf. (8) Rond 1776 had het kerkbestuur het kerkgebouw nogmaals laten vergroten, maar in de eerste helft van de negentiende eeuw moest men geregeld vaststellen dat de parochiekerk, de enige op het grondgebied van de dichtbevolkte gemeente Zwevegem, niet aan alle gelovigen onderdak kon bieden. De bouwplannen voor een nieuw kerkgebouw in 1857 werden op de lange baan geschoven en de kerkvergroting in 1875 verhielp niet veel aan het plaatsgebrek, al liet de kerkfabriek het kerkgebouw toen wel grondig vernieuwen. (9) In 1937 sloopte men het grootste deel van de bestaande kerk waarna op 30 januari 1938 de eerstesteenlegging van de nieuwbouw volgde. Op 20 september van dat jaar wijdde de Brugse bisschop Henricus Lamiroy de nieuwe kerk.
De parochie Zwevegem behoorde achtereenvolgens tot het bisdom Doornik (tot 1801), het bisdom Gent (1801-1834) en het bisdom Brugge (1834-nu). De kerk en de parochie vielen onder de bevoegdheid van de respectieve bisschop en van de deken van Kortrijk. Tijdens de heroprichting van de Sint-Amanduskerk in 1938 diende een gebouw op het Theophiel Toyeplein als noodkerk. Tegelijkertijd splitste de nieuw opgerichte parochie Sint-Maria-Bernarda in de wijk Zwevegem-Knokke zich af van de moederparochie. (10) Voor de nieuwe Europawijk werd eind jaren 1960 de hulpparochie Sint-Paulus gesticht. (11) Toen een noodkerk in de wijk Zwevegem-Kappaert in 1965 werd vervangen door de moderne Sint-Jozef Werkmankerk, werd Sint-Jozef Arbeider eveneens een zelfstandige parochie op het grondgebied Zwevegem. In 1999 werd de parochiekerk van de Europawijk gedesaffecteerd; tien jaar later werden de parochies van Zwevegem, Zwevegem-Kappaert en Zwevegem-Knokke samengevoegd tot de federatie Sint-Amand. (12) De federatie hield op 19 maart 2017 op te bestaan en sindsdien behoort de Sint-Amanduskerk tot de pastorale eenheid Maria-Magdalena Zwevegem. (13) Deze pastorale eenheid is vandaag deel van het decanaat Waregem-Avelgem.
Over de archiefgeschiedenis is weinig geweten. Bij een inspectiebezoek in het voorjaar van 1964 stelde rijksarchivaris Carlos Wyffels vast dat het oude archief, daterend voor de Franse tijd, niet zeer omvangrijk was. (14) De stukken bleken echter goed geordend en waren in archiefzakken opgeborgen. Onder de oudste archiefstukken vond Wyffels onder meer een klein parochieregister uit 1694 en een aantal rekeningen en losse stukken, samen ongeveer veertig lopende centimeter. Het negentiende-eeuwse archief van de parochie Zwevegem was uitgebreider. Pastoor Vande Moortele kon zich vinden in een overbrenging van de oudste parochieregisters en de vroegmoderne archiefstukken naar het Rijksarchief. Ook de voorzitter van de kerkfabriek stemde in met een neerlegging. Op 14 augustus 1964 kon het Rijksarchief te Kortrijk de pakken in ontvangst nemen. (15)
Op 4 januari 1965 werden nog zeven Zwevegemse kerkrekeningen geschonken door heemkundige Valère Arickx, die ze gevonden had in een "triage van oude papier te Tongerlo" (inv. nrs. 73-79). (16) Een disrekening van 1784 werd gelicht uit de voormaling verzameling archiefstukken "Varia W. de Haerne" nr. 36 en is hier toegevoegd als bestanddeelnr. 85.
Eind 1968 ontsloot archivaris Ernest Warlop de parochiearchieven die waren neergelegd op het Rijksarchief te Kortrijk op een uniforme manier. (17) Op deze manier werd ook het parochiearchief van Zwevegem beter toegankelijk. (18)
In de daaropvolgende decennia deden enkele kleinere aanwinsten het parochiearchief nog aangroeien. In het najaar van 2013 bijvoorbeeld trof men in het Rijksarchief te Brugge in een archiefdoos met etiket "KA [kerkarchief] zonder verband met kerkarchief Ichtegem 2010" twee ledenregisters van Zwevegemse broederschappen aan: de broederschap van de Heilige Rozenkrans en het Katholieke Sint-Pietersgenootschap. De negentiende-eeuwse registers werden aan het archiefblok van de parochie van Zwevegem toegevoegd, respectievelijk de huidige bestanddeelnummers 709 en 724. Het gros van de geïnventariseerde archiefstukken dateerde echter van de zeventiende en achttiende eeuw.
Op vraag van de pastoor van de federatie Sint-Amand en van de deskundige informatiebeheer van Zwevegem inspecteerden rijksarchivarissen Hendrik Callewier en Kristof Dombrecht op dinsdag 7 januari 2020 het archief dat nog ter plaatse bewaard werd. Op basis van de selectielijst (19) konden zij ongeveer 5 strekkende meter archief afzonderen dat in aanmerking kwam voor vernietiging. Ongeveer 3,5 strekkende meter parochiaal archief en 6,5 strekkende meter archief van de kerkfabriek kon worden overgedragen naar het Rijksarchief te Kortrijk. (20) Op 30 januari 2020 vond de overbrenging plaats van voornamelijk negentiende- en twintigste-eeuws archief: liturgische registers en registers van de bediening van de sacramenten, registers van broederschappen en bijbehorende stukken, kerkrekeningen, kas- en dagboeken, bewijsstukken bij de rekeningen, parochiebladen, diverse stukken betreffende werken, losse dossiers. Tot slot is een akte van de benoeming van de kerkvoogden van Zwevegem, toegevoegd aan het huidige bestanddeelnr. 96, afkomstig uit een overdracht in 2022 van het archief van de Sint-Audomarusparochie van Bissegem.
Het gros van de archiefstukken tot 1802 betreft kerkrekeningen. Het archief na 1802 is het meest omvangrijk en is vrij volledig. Belangrijke reeksen in het modern archief zijn de stukken betreffende het financiële beheer (begrotingen, rekeningen en bewijsstukken), het goederenbeheer (fundaties en legaten), de bediening van de sacramenten (doop-, huwelijks- en begrafenisregisters tot het eerste kwart van de twintigste eeuw), de liturgie (recommendatieboeken en misintenties), en parochiale verenigingen (broederschappen, vzw's). Het originele liber memorialis, een rijke kroniek voor de lokale geschiedenis, is wellicht verloren gegaan: een tiental jaar geleden schonk heemkundige Jan Deloof aan het Rijksarchief te Kortrijk een kopie van het boek, die als bestanddeelnummer 529 aan de inventaris is toegevoegd. Opmerkelijk is het ontbreken van notulen van de vergaderingen van de kerkfabriek.
Het merendeel van de bescheiden is opgesteld in het Nederlands of het Frans. Een aantal documenten, zoals een gedeelte van de briefwisseling met het bisdom, is in het Latijn.
Het gebruikte archiefschema is gebaseerd op het modelschema van het Rijksarchief voor parochiearchieven. (21)
Alle bestanddelen ouder dan 30 jaar zijn raadpleegbaar en openbaar, met uitzondering van inventarisnummer 591 dat pas na 100 jaar openbaar is.
Voor de reproductie gelden de regels van toepassing in het Rijksarchief.
Deze inventaris vervangt de oudere toegang van WARLOP E., Inventarissen van archieven van kerkfabrieken (Rijksarchief te Kortrijk. Inventarissen, 3), Kortrijk, 1969, p. 133-134, toegang nr. 25/61, waarin 91 bestanddeelnummers waren opgenomen die afkomstig waren uit de overdracht van 1964.
De stukken uit deze toegang werden geïntegreerd in onderhavige inventaris, samen met de stukken die deel uitmaken van de bewaargeving van 2020 die aan deze nieuwe inventaris zijn toegevoegd. In de concordantielijst die deze inventaris afsluit, is terug te vinden welke nummers uit 1969 overeenkomen met de actuele nummering.
DE GUNSCH A., DE LEEUW S., CALLENS T. en GOOSSENS M., Provincie West-Vlaanderen. Gemeente Zwevegem, deelgemeenten Zwevegem, Heestert, Moen, Otegem, Sint-Denijs (Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen: inventaris van het bouwkundig erfgoed, 13), Brussel, 2006, in het bijzonder p. 14-117.
DESCHREVEL A., Zwevegem vierde negende eeuwfeest, in De Leiegouw, 1963, jaargang 5, nummer 2, p. 221-225.
DESPRIET Ph., De Zuidwestvlaamse parochiekerken, dl. 2, Kortrijk, 1983, in het bijzonder p. 447-463.
ROOSE-MEIER B. en VERSCHRAEGEN H., Provincie West-Vlaanderen, Kanton Kortrijk II (Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen), Brussel, 1979, in het bijzonder p. 56-59.
SLOSSE L., Sweveghem, in Rond Kortrijk, dl. 4, Handzame, 1977, p. 1785-1842 (oorspronkelijke uitgave 1915, anastatische herdruk).
TANGHE S., Parochieboek van Sweveghem, Brugge, 1866.
VANDE VENNE K.-F., Geschiedenis der gemeente Sweveghem, Kortrijk, 1866.
De ordening en de beschrijving van de archiefstukken werden uitgevoerd door Pieter De Reu in 2022 en 2023.
Télécharger l'inventaire publié- Download de gepubliceerde inventaris
(24)1224: Dirinus (of Theodorus)
1412: Judokus de Treckere
1438: Jan Scade
1449: Rogier van Gavere
1450: Frans Staec
1451: Jan Scabeke, Claudius Van Schoorisse
1505: Jan Huyghe
1512: Joos De Leuze
1571: Rogier van Oultrive
1597-1630: Adriaen Janssens
1630-1649: Henricus Bueckentop
1649-1664: Augustinus De le Burie
1666-1677: Adrianus Wallaert
1678-1688: Petrus van Eecke
1689-1694: Nikolaus Messans
1694-1721: Nikolaus De Laleu
1721: Karel Ignatius Veys
1722-1730: Lodewyk Ferdinandus Vanderghinst(e)
1730-1733: Mathias Albertus Delft
1733-1737: Oliverius Decock
1737-1738: Franciskus Vancoppenolle, Robbens
1740-1741: Joannes Andreas Delft
1741-1778: Petrus Martinus Joseph de Lye
1778-1803: Petrus Jakobus Vande Maele
1803-1822: Felix Martinus Ludovikus Paret
1822-1824: Joannes Baptista Seys
1824-1834: Joannes Vergote
1834-1865: Joannes Fabianus Odou
1865-1889: Konstantinus Vital Rogez
1889-1891: Renatus De Tollenaere
1891-1912: Amedeus Nuytten
1912-1931: Romaan Dewilde
1931-1949: Albert Vanoverschelde
1949-1958: Arthur Hillewaere
1958-1969: Willem Vandemoortele
1969-1977: Karel Derie
1977-1998: André Vermeulen
1999-2019: Daniël Verstraete (moderator vanaf 2009)
2020-...: Dirk Decuypere (moderator)
| 1 | Verordeningen. 1738-1800. | 1 pak | |||||||
| 2 | Aanplakbrieven en een decreet over de godsvrede na het Concordaat van 15 juli 1801. 1801. | 1 omslag | |||||||