Name: Sint-Antonius-Abtparochie Rollegem
Period: 1590-1995
Inventoried scope: 3,22 linear meters
Archive repository: State archives in Kortrijk
Heading : Parishes, church councils and Holy Spirit Tables
Authors: H. Callewier
Year of publication: 2010
Code of the inventory: 25/66
Sint-Antonius-Abtparochie te Rollegem
In de 12de eeuw wordt de parochie Rollegem voor het eerst vermeld. Oorspronkelijk bezat de graaf van Vlaanderen het patronaat, maar later werd het afgestaan aan het door de graaf gestichte O.-L.-Vrouwekapittel in Kortrijk. Gevolgen hiervan waren onder meer dat de pastoor door het kapittel werd aangesteld en dat het kapittel, naast de pastoor en de kerkfabriek, recht had op één derde van de offeranden. De parochie maakte deel uit van het bisdom Doornik en viel onder de dekenij Kortrijk. Bij de oprichting van de nieuwe bisdommen in 1559 ressorteerde Rollegem nog steeds onder het bisdom Doornik, maar het werd ondergebracht in de nieuwe dekenij Helkijn. Vanaf 1633 behoorde de parochie opnieuw tot de dekenij Kortrijk.
De belangrijkste tiendheffers in de parochie, die ook de plicht hadden het kerkgebouw te onderhouden, waren de bisschop en het kapittel van Doornik, de abdij van Ravensberg in het Noord-Franse Merckeghem (Ravensbergtiende) en de pastoor van Bellegem (Forreesttiende). De heren van Rollegem hadden bepaalde voorrechten in de kerk, aangezien het kerkgebouw op hun grondgebied was gebouwd. Ze hadden een eigen plaats in de kerk, de rekeningen werden in hun aanwezigheid afgehoord en ze mochten de koster benoemen en de kerk- en dismeester aanstellen. Onder meer omdat een minderheid van de parochianen Franstalig was, en preken en andere diensten in twee talen dienden te gebeuren, ontstond er in de 18de eeuw een behoefte aan een onderpastoor. In 1737 werd een verzoek gericht tot de bisschop om een assistent voor de pastoor aan te stellen.
Tijdens de Beeldenstorm kregen kerk en parochie het hard te verduren, met onder meer vernielingen in het kerkgebouw en geweldpleging tegen de pastoor. Opmerkelijk is dat in de eerste helft van de 18de eeuw een aantal protestantse families in Rollegem woonde, meer bepaald in het gehucht Tombroek. In 1750 werden ze door keizerin Maria-Theresia gedwongen te verhuizen. Na de inval van de Fransen werd de kerk in 1792 gesloten. Tijdens de Franse bezetting, eind 18de eeuw, weigerde pastoor Rutgeers de eed van trouw aan de Republiek af te leggen en leefde hij ondergedoken als koopman. In 1802 zorgde het concordaat van Napoleon met de paus ervoor dat de eredienst weer vrij beoefend mocht worden.
Vanaf 1802 maakte Rollegem deel uit van het bisdom Gent, dekenij Menen, om na de hervormingen van 1834 onder het gezag te komen van de bisschop van Brugge. Aanvankelijk werd de parochie ingedeeld in de dekenij Moeskroen, maar vanaf 1839 werd dit opnieuw Kortrijk. Plannen om de parochie te splitsen, begin 19de eeuw, werden niet doorgezet. In 1932 werd Rollegem overgeheveld naar de nieuw opgerichte dekenij Moeskroen, om vanaf 1960 opnieuw deel uit te maken van de dekenij Kortrijk. Sedert 2001 heeft Rollegem geen eigen pastoor meer, maar een diaken die behoort tot de federatie Kortrijk-Zuid. De kerkfabriek bestaat uit zeven leden, waaronder de pastoor of een aangestelde diaken en de burgemeester of een gemachtigde.
Van belang voor de geschiedenis van de kerk was de figuur van Gustavus Josephus Waffelaerts, bisschop van Brugge van 1895 tot 1931 en geboren in Rollegem. Mede onder zijn impuls werd de kerk, met een kern uit 1200-1225, grondig verbouwd van 1903 tot 1906. De pastorie werd gebouwd in 1748, verbouwd in 1847 en kreeg een nieuwe bestemming als gemeentehuis na de bouw van een nieuwe pastorie in de jaren 1960-1963. Tussen 1963 en 1969 verdwenen het kerkhof en de resterende huizen rond de kerk, om plaats te maken voor een groenzone. De kerk onderging een laatste opknapbeurt tussen 1985 en 1988.
Over de geschiedenis van het archief is weinig bekend. Vóór de 18de eeuw bleven er nagenoeg geen documenten bewaard. Dit is wellicht het gevolg van een plundering in 1794, waarbij de pastorie van alle documenten en waardepapieren beroofd werd. Vanaf 1791 zouden ook tijdelijk geen kerkrekeningen meer zijn bijgehouden. Later werden de archieven opnieuw in de pastorie bewaard. Toen deze werd heringericht als gemeentehuis bleef een gedeelte van het archief daar aanwezig tot aan de overdracht in 2004. Het meer recente archief werd bewaard in de nieuwe pastorie (gebouwd in 1960-1963) en later in de onderpastorie, die na het overlijden van de laatste onderpastoor (2001) parochiehuis werd. Daar werden ook recente documenten in ondergebracht die enige tijd bij de toenmalige voorzitter van de kerkfabriek werden bewaard.
Het grootste deel van het archief van de parochie van Rollegem werd in 2004 door de kerkfabriek in bewaring gegeven aan het Rijksarchief Kortrijk. Uit het oud stadsarchief van Kortrijk werd één stuk gelicht (nummer 3318), namelijk een kerkrekening over de jaren 1590-1593, en toegevoegd aan de huidige inventaris. Uit het archief van de kerkfabriek van Bellegem werd het oude nummer 209 gelicht, een disrekening over de jaren 1741-1742, en toegevoegd aan de huidige inventaris.
Het archief is erg onvolledig bewaard. Vóór de 18de eeuw bleef enkel een kerkrekening bewaard. Een belangrijke reeks uit de 19de en de 20ste eeuw wordt gevormd door de registers met mededelingen voor de kerkelijke diensten. Andere klassieke reeksen, zoals rekeningen of begrotingen, zijn slechts voor een beperkte periode bewaard gebleven.
Taal en schrift van de documenten
Het merendeel van de bescheiden is opgesteld in het Nederlands of het Frans. Een aantal documenten, zoals een gedeelte van de briefwisseling met het bisdom, is in het Latijn.
Het gebruikte archiefschema is gebaseerd op het modelschema van het Rijksarchief voor parochiearchieven in De Keyzer W., Minke A., Van der Eycken en Van Laere R., Richtlijnen en aanbevelingen voor het beheer van het archief van de kerkfabriek en van andere parochiearchieven (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Miscellanea Archivistica. Studia, 96), Brussel, 1997, p. 90-98.
De bestanddelen ouder dan 100 jaar zijn raadpleegbaar.
Voor de reproductie gelden de regels van toepassing in het Rijksarchief.
Deze inventaris vervangt de oudere toegang van WARLOP E., Inventarissen van archieven van kerkfabrieken (Rijksarchief te Kortrijk. Inventarissen, 3), Kortrijk, 1969, p. 99, toegang nr. 25/66, waarin slechts twee bestanddelen beschreven werden, gelicht uit de Verzameling 'Aanwinsten':
Oorspronkelijk nummer; Nummer in inventaris Warlop
Aanwinsten, 3812
Aanwinsten, V, 112; 1
2
De stukken uit de toegang van Warlop werden geïntegreerd in de nieuwe inventaris. In de concordantielijst is terug te vinden welke nummers overeenkomen met de oude.
CALLEWIER H., Tombroek, de 18de-eeuwse "calvinistenhoek" van Rollegem, in De Leiegouw, 2010, 52, p. 39-44.
DE CUYPER J., Bijdrage tot de kerkelijke geschiedenis van het dekanaat Kortrijk einde 17de en begin 18de eeuw, in De Leiegouw, 1979, 21, p. 163-190.
DE CUYPER J., Bijdrage tot de kerkelijke geschiedenis van het dekanaat Kortrijk op het einde van de 18de eeuw, in De Leiegouw, 1979, 21, p. 291-335.
DESPRIET P., De Zuidwestvlaamse parochiekerken, 3 dln., Kortrijk, 1984.
DEVREESE C., De Sint-Antoniuskerk van Rollegem, in De Gids, 2004, 99, p. 33-53; 100, p. 79-82.
HAEYAERT P., CALLENS I. en DECALUWÉ C., Rollegem (Landelijk leven en hoevegids Groot-Kortrijk, 8), Kortrijk, 1997.
ISEBAERT G., Het leven onder de toren, Rollegem, 1997.
ISEBAERT G., Rollegem. Algemene geschiedenis, Rollegem, 2006.
OOGHE R. e.a., Rollegem (Archeologische en Historische Monografieën van Zuid-West-Vlaanderen, V), Kortrijk, 1982.
SLOSSE L., Rolleghem, in Rond Kortrijk, III, Handzame, 1977, p. 1584-1645. (oorspronkelijke uitgave 1904-1914, anastatische herdruk)
De ordening en de beschrijving werden verzorgd door Hendrik Callewier.
Jan Vande Male (1448-1452)
Pieter Adams (1453)
Jan Bronne (1453)
Jan Boudin (1455)
Philippus Hespeels (1458)
Willem Cordier (?)
Andries Noppe (1476)
Simoen Hermans (?)
Philippus Hespeel (1505)
Joris Halsbergh (1541)
Willem Adyn (1560)
Pieter De Jonghe (1574)
Jan Reynkens (1586)
Adriaan Mulier (1597)
Corneel Van Boterberghe (1600)
Pieter Van Dycke (1606)
Jan Van Langenhove (1608)
Bernaard De Crudenaere (1613)
Hubrecht Saba (1614)
Jacobus Beert (1614)
Franciscus Seys (1656)
Jacobus Caelewaert (1668)
Joos De Boo (1668-1691)
Hendrik Commacen (1691-1700)
Pieter Francis Van Biesbroucq (1700-1703)
Karel Frans Van Eeckhout (1703)
J.J. Vande Velde (1714)
Karel Wallaert (1716)
J.B. Wasteels (1743)
Jacob Jos. Fattrez (1752)
P.P.F. Van Haesendonck (1761)
Jan Francis Cusenelle (1762)
J.J. Rutgeers (1772)
J.B. Verluide (1801)
Steven Frans Jos. Cardoen (1808)
Pieter Joseph Mullier (1809)
Karel Denys (1842)
Karel Louis Missu (1852)
Francis Lonnevil (1862)
Edward Lietaert (1867)
Lodewijk Huys (1873-1879)
J.P. Bettenhof (1879-1903)
Rijkaart Billiau (1903-1910)
Camil Vanden Weghe (1910-1925)
Constant Lelieur (1925-1938
André Isenbaert (1938-1960)
Gustaaf Stemgée (1960-1974)
Odiel D'Heygere (1974-1983)
Louis Duhem (1983-1993)
Willy De Wulf (1993-2001)
| Bevat een kaart. | 1 | Afschriften van brieven over een mogelijke opsplitsing van de parochie. 1805. | 2 stukken | ||||||
| 2 | Processen-verbaal van de verkiezing en staten van de samenstelling van de kerkraad en het Bureau van de kerkmeesters. 1945-1960. | 1 omslag | |||||||