Aanwijzingen voor het gebruik

Met de inventarisatie van het archief van de gevangenis van Hasselt wordt de informatie over de strafrechtspleging en de strafuitvoering in het arrondissement Hasselt sinds het begin van vorige eeuw nader toegankelijk gemaakt. In het gevangenisarchief vindt men nl. informatie die complementair is aan de informatie die men in het archief van de griffie van de rechtbank van eerste aanleg kan aantreffen. Omdat het 19de-eeuw archief van de rechtbank van de eerst aanleg van Hasselt bijzonder veel lacunes vertoont vult het gevangenisarchief, dat hierna beschreven wordt, een belangrijke leemte op.
Het archief van het arresthuis te Hasselt kan voor menig onderzoek nuttig zijn. Zoals dit ook voor andere strafinrichtingen het geval is zijn vooral de gevangenisrollen, de registers van de morele verslaggeving (morele boekhouding) en de opsluitingsdossiers van uitzonderlijke waarde voor de sociale geschiedenis. De meest geraadpleegde bescheiden van een gevangenisarchief zijn ongetwijfeld de opsluitingsregisters of gevangenisrollen. Iemand die op zoek is naar informatie over één of meerdere gedetineerden moet zich vooraf de volgende onderzoeksvragen stellen. Werden betrokken personen in voorlopige hechtenis genomen (voor welke feiten, door welke instantie en op grond van welke akte) of werden zij in hechtenis genomen na een veroordeling door de rechtbank? In dit laatste geval is het van belang te weten door welke rechtbank betrokkenen werden veroordeeld. Een voorbeeld moet een en ander verduidelijken.
Wie snel een overzicht wil krijgen van personen die ooit met een justitie in aanraking kwamen en in een bepaald jaar opgesloten werden, moet de rollen van de verschillende afdelingen van de gevangenis inkijken. Indien de onderzoeker opzoek is naar een specifieke naam kan hij zich uiteraard behelpen met de handige alfabetische klappers die bij de meeste rollen (achteraan of voorin) zijn ingebonden.
Voor zij die over enige aanknopingspunten uit literatuur, uit andere archiefbestanden of uit een gerechtelijk dossier beschikken, kan een datum van een arrestatie of een gerechtelijke uitspraak belangrijk zijn. Iemand die via andere bronnen weet dat de gezochte persoon in verdenking werd gesteld of beklaagd werd wegens het plegen van een misdaad (of van andere feiten die door criminelen straffen werden bestraft), uiteraard voor zover de rechtbank van Hasselt in die zaak bevoegd was, dan werd de betrokken persoon eerst opgesloten in het arresthuis. Indien de Kamer van Inbeschuldigingstelling van het hof van beroep te Luik in de zaak een beschikking tot gevangenneming (une ordonnance de prise de corps) lastens die persoon nam, dan werd deze overgebracht naar het justitiehuis waar hij (zij) op zijn definitieve berechting wachtte. Na een eventuele veroordeling, bij arrest van het hof van assisen (9), werd de betrokkene verwezen naar een instelling voor strafuitboeting. In het geval van een crimineel veroordeelde kon dit, afhankelijk van de op dat ogenblik vigerende classificatievoorschriften, bv. De centrale gevangenis van Gent zijn. Zij die een correctionele staf opliepen verhuisden van het arresthuis naar het strafhuis. Telkenmale het juridisch statuut van een gedetineerde wijzigde, dient de onderzoeker dus andere rollen te raadplegen In de gevangenisrol wordt elke gedetineerde in chronische volgorde ingeschreven. De rol bevat naast de klassieke informatie i.v.m. de identificatie van de verdachte, beschuldigde of veroordeelde, ook gegevens over de ten laste gelegde feiten, data van gerechtelijke uitspraken en de eventuele data van ontslag uit de gevangenis of van overbrenging naar een andere instelling. In de meeste gevallen is het relatief makkelijk om een veroordeelde gedurende zijn ganse penitentiaire loopbaan te volgen.
De namen en de rolnummers van de in- en uitgeschreven gedetineerden worden dagelijks ingeschreven in de zgn. dagboeken (model nr. 47). Deze dagboeken, zijn voor de gevangenis van Hasselt sinds 1910 voorhanden.
De reeks registers van de morele verslaggeving (de zgn. registers der morele rekendienst, 1872-1924) is nog rijker aan gegevens dan de gevangenisrollen. De enige beperking is dat deze registers enkel werden gehouden voor correctioneel veroordeelden. Deze archiefbescheiden bevatten naast de identificatiegegevens van de gedetineerden (rolnummer van het strafhuis, naam, voornamen, leeftijd, geboorteplaats en -datum, laatste woonplaats, beroep, antropometrische gegevens) de volgende informatie: datum van de aanhouding, datum van de veroordeling, informatie over andere veroordelingen, de aard, duur, begin en einde van de strafuitboeting, bijzondere opmerkingen over de periode van de strafuitboeting (incidenten, ontsnapping, tuchtmaatregelen), bijzondere inlichtingen van lokale besturen (over burgerlijke stand, beroep, godsdienstige overtuiging, bestaansmiddelen) en informatie over de morele en fysieke gesteldheid van de gedetineerde tijdens zijn (haar) verblijf in de gevangenis.
Stukken uit dit archief die ouder zijn dan 100 jaar zijn openbaar en kunnen bijgevolg vrij worden ingezien in de leeszaal. Voor bescheiden jonger dan 100 jaar is de volgende regeling van kracht in afwachting van een definitieve regeling betreffende de raadpleegbaarheid van bescheiden van de penitentiaire instelling is voor de raadpleging ervan een voorafgaandelijke schriftelijke toelating nodig van de directeur-generaal van het Bestuur Strafinrichtingen (Eversstraat 2-8, 1000 Brussel). In het verzoekschrift, gericht aan de directeur-generaal, zet de onderzoeker op een omstandige manier uiteen welke bescheiden jonger dan 100 jaar hij wenst te raadplegen en om welke redenen hij die wenst in te zien.