Name: Kerk Sint-Denijs-Boekel
Period: 1628-1806
Inventoried scope: 1,15 linear meters
Archive repository: State archives in Ghent
Heading : Parishes, church councils and Holy Spirit Tables
Authors: Somers, Annelies — Verfaillie, Joke
Year of publication: 2013
Code of the inventory: PAR285
Sint-Dionysiusparochie te Sint-Denijs-Boekel.
Reeds in 1096 zou er te Sint-Denijs-Boekel een kapel zijn geweest die afhing van het plaatselijke kasteel en in de jaren 1096-1108 werd uitgebreid en toegewijd aan de heilige Dionysius (1). De oudste vermelding van de parochie Sint-Denijs-Boekel dateert van circa 1185. Tot 1540 kwam het patronaatsrecht over de kerk toe aan de Gentse Sint-Baafsabdij. Na de afschaffing van de abdij door Karel V in 1540, kwam dit recht in handen van het gelijknamige kapittel. Aanvankelijk ressorteerde de parochie binnen het bisdom Kamerijk, dekenij Pamele, om vanaf 1559 tot het aartsbisdom Mechelen en de dekenij Ronse te gaan behoren (2).
De bisschop was degene die aan de pastoor de cura animarum of zielzorg verleende. In principe bleef de proprietarius levenslang in het bezit van deze bevoegdheid, in tegenstelling tot een deservitor, die slechts tijdelijk de zorg over en de bediening van een parochie kreeg toegewezen, bijvoorbeeld na het overlijden van de pastoor. Omwille van een priestertekort bleef de parochie soms langere tijd onder de hoede van een deservitor. Zo ook Sint-Denijs-Boekel, dat gedurende het grootste deel van de 17de eeuw (tot 1665) door de pastoor van Munkzwalm werd bediend (3).
De tienden die aan de pastoor toekwamen bestonden uit de inkomsten van een weide (1711), uit offergaven en biechtpenningen en van een omgang met eieren op Pasen (4). In 1695 was er een goed onderhouden pastorie, waarvan het dak in de 18de eeuw op initiatief van de pastoor werd hersteld (5).
De benoeming van de kerk- en armenmeesters gebeurde jaarlijks of om de twee of drie jaar. Doorgaans werden voor elke functie twee personen verkozen, ter gelegenheid van het voordragen van de rekeningen. Hun ambt was onbezoldigd en ze werden bijgestaan door een ontvanger. De benoeming van de kerkmeesters van Sint-Denijs-Boekel gebeurde in de 17de eeuw door de dorpsheer, in de 18de eeuw werd ook de pastoor hierbij betrokken (6).
De kerk van Sint-Denijs-Boekel werd in de loop van haar geschiedenis onder meer door de heren van Gavere, de familie d'Ailly-de Formelis en de familie Borluut rijkelijk begiftigd (7). Sommige leden van deze laatste familie lieten zich als dorpsheren ook in de kerk begraven. Voor een overzicht van de bewaarde kerkschatten en kunstwerken raadplege men de werken van De Brouwer en Dhanens zoals vermeld in de bibliografie, cf. infra.
Tijdens de periode van de godsdienstoorlogen in de tweede helft van de 16de eeuw, zou de kerk het zwaar te verduren hebben gehad en werden kunstschatten gestolen of vernietigd (8). Ook in de 15de eeuw, meer bepaald op 25 april 1453, had de kerk reeds te lijden gehad onder beschadigingen door toedoen van de Gentenaars, die het gebouw in brand staken (9).
In de loop van de 17de en 18de eeuw werden regelmatig herstellingswerken uitgevoerd aan de kerk, onder meer aan het dak, de vensters, de muren en de toren. Naast het hoofdaltaar beschikte de kerk over drie zijaltaren, gewijd aan Sint-Denijs, Sint-Hubertus en Sint-Anna. In 1657 werd een nieuwe zijkapel gebouwd ter ere van de heilige Dionysius, waar het altaar van Sint-Anna werd geplaatst. In 1711 was dit altaar verdwenen (10).
Ten slotte beschikte de kerk tot het jaar 1658 niet over een sacristie (11).
Tafels van de Heilige Geest of armendissen werden vanaf de tweede helft van de 13de en begin 14de eeuw op parochiaal niveau georganiseerd. Ze ondersteunden enkel de armen die tot de desbetreffende parochie behoorden en die een penning of loodje konden voorleggen (12). Het beheer van deze instellingen was in handen van de armen- of Heilige Geestmeesters, terwijl de controle werd uitgeoefend door de dorpsmagistraat. Bedelingen gebeurden aan huis, meestal in de vorm van levensmiddelen, kledij, brandstof of geld. De inkomsten van de tafels waren vooral uit schenkingen afkomstig (13). Een precieze "begindatum" voor de armentafel van Sint-Denijs-Boekel is niet gekend. De administratie over de armendis was doorgaans in handen van twee armenmeesters, bijgestaan door een ontvanger (cf. supra).
Vóór 15 oktober 1703 was er in de parochiekerk een broederschap actief, gewijd aan de heilige Hubertus, die op deze datum door de aartsbisschop van Mechelen "wegens verval" werd opgeheven. Op 13 november 1825 werd de broederschap opnieuw in het leven geroepen door de vicarissen-generaal van het bisdom Gent (14). In de kerk bevindt zich tevens een reliekschrijn van Sint-Hubertus (15).
Het archiefbestand in zijn huidige vorm kwam tot stand na het afzonderen van archivalia betreffende de kerkfabriek en parochie Sint-Denijs-Boekel uit het oud gemeentearchief, aangevuld met bescheiden afkomstig uit een kleine variareeks bewaard in het voormalige Rijksarchief te Ronse (zonder toegang). Over de verwerving en de historiek van deze laatste verzameling is geen uitgebreide informatie beschikbaar. Het oud archief van Sint-Denijs-Boekel (met inbegrip van het kerkarchief) werd begin 21ste eeuw door Beatrijs Augustyn te Ronse geïnventariseerd. Na overbrenging van de archieven naar Gent (cf. infra) werd echter besloten deze toegangen te herzien en aan te passen aan de meest recente richtlijnen inzake de ontsluiting van archieven bewaard in het Rijksarchief.
Samen met de oude kerkarchieven van Rozebeke, Roborst en Wijlegem werden door de kerkfabriek van Rozebeke op 8 maart 1965 bescheiden uit het kerkarchief van Sint-Denijs-Boekel overgedragen aan het Rijksarchief te Ronse (16). Het schepenbankarchief waaruit ook kerkarchief werd gelicht, was reeds in 1886 aanwezig in het Rijksarchief te Gent (17). In 1964 werd dit bestand overgebracht naar het pas opgerichte arrondissementeel depot te Ronse. Na de sluiting van het Rijksarchief te Ronse op 1 oktober 2009 werden de archivalia opnieuw naar het Rijksarchief te Gent verhuisd.
Het overgeleverde archief bestaat in hoofdzaak uit documenten betreffende de goederen, gelden en financiën van de kerkfabriek en de armendis uit de 17de en 18de eeuw. Daarnaast bleven enkele bescheiden uit de 18de en 19de eeuw bewaard, die als pastoorsarchief worden beschouwd.
Taal en schrift van de documenten
Het merendeel van de archiefbescheiden is in een eigentijdse hand in het Nederlands of Frans opgesteld. Gedrukte stukken of documenten in het Latijn werden in een secundair beschrijvingskenmerk als dusdanig aangeduid.
Het archiefbestand omvat uitsluitend documenten daterend uit het ancien régime of ouder dan 100 jaar, bijgevolg waren geen selecties of vernietigingen aan de orde.
Onder voorbehoud van het terugvinden of het aanwerven van onbekende bescheiden afkomstig uit het oud kerkarchief van Sint-Denijs-Boekel, wordt geen aangroei van het huidige bestand verwacht.
Voor de ordening van dit bestand werd een archiefschema opgesteld conform de standaard van het Belgische Rijksarchief, geadapteerd volgens de eigenheid van de stukken (18). Gezien de geringe omvang van het archiefbestand werd ervoor geopteerd geen cesuur aan te brengen in de ordening van het archief die het concordaat van 1801 aanduidt. De basisstructuur, bestaande uit archief van achtereenvolgens de kerkfabriek en de pastoor, is als volgt:
Archief van de kerkfabriek
A. Personeel
B. Beheer van kerkelijke goederen en gelden bestemd voor de eredienst
1. Algemeen
2. Parochiekerk
3. Renten
4. Fundaties, schenkingen en legaten
C. Financieel beheer
1. Boekhouding
2. Verantwoording
a. Algemeen
b. Bijzonder
Archief van de pastoor
A. Personeel
B. Beheer van goederen en gelden
C. Pastorale activiteiten
Archief van de armendis
A. Beheer van goederen en renten
1. Algemeen
2. Renten
3. Aankopen en schenkingen
B. Financieel beheer
1. Boekhouding
2. Verantwoording
a. Algemeen
b. Bijzonder
Het archief is ouder dan 100 jaar en bijgevolg openbaar. Voor het raadplegen van de stukken is geen bijzondere toelating vereist.
Voor de reproductie van archiefstukken gelden de voorwaarden en tarieven van toepassing in het Rijksarchief zoals verschenen in het Belgisch Staatsblad op 23 september 2011, onder voorbehoud van herziening.
Deze inventaris vervangt in hoofdzaak AUGUSTYN B., Inventaris van het archief van de schepenbank van Sint-Denijs-Boekel (Rijksarchief te Ronse, toegang 126/BIS), waaruit het merendeel van de archivalia van de kerk werden afgezonderd.
De aanwezige archiefstukken in dit bestand werden gedetailleerd beschreven. Een index op persoons- en plaatsnamen is voor de raadpleger een extra hulpmiddel. De documenten kunnen worden aangevraagd door het opgeven van het nummer van de toegang, namelijk 293 en het bestanddeelnummer dat wordt aangetroffen links vóór elke archiefbeschrijving.
Het verdient daarenboven aanbeveling om, bij het verwijzen naar documenten in een wetenschappelijke tekst, het archief de eerste maal te citeren met zijn volledige naam. Nadien kan worden volstaan met een verkorte referentie (19).
De originele parochieregisters van Sint-Denijs-Boekel werden overgebracht naar het Rijksarchief te Beveren.
In het modern kerkarchief van Sint-Denijs-Boekel dat ter plaatse wordt bewaard, bevinden zich nog enkele bescheiden uit het ancien régime, namelijk een register met fundaties vanaf 1767 (bestanddeelnummer 9), authentificatieakten van relieken vanaf de 17de eeuw (bestanddeelnummer 110) en archief van de broederschap van Sint-Hubertus vanaf 1703 (bestanddeelnummer 111). Zie hiervoor VAN BOCKSTAELE G., Inventarissen van de archieven van de Protestantse kerk te Horebeke (Korsele) en de Katholieke kerken van Zwalm, deel 2 (Nederzwalm, Paulatem, Roborst, Rozebeke, Sint-Blasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel en Sint-Maria-Latem) (Oost-Vlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis, reeks II - inventarissen 8), Zottegem, 2008.
De parochieregisters van Sint-Denijs-Boekel zijn op microfilm raadpleegbaar in de leeszalen van de Rijksarchieven van Beveren en Kortrijk. Het gaat om registers van dopen, huwelijken en begrafenissen voor de periode 1645-1796, 1714-1796 en 1714-1796. Ze zijn bovendien in digitale vorm beschikbaar via zogenaamde thin clients in de leeszaal van alle Belgische Rijksarchieven.
In het modern kerkarchief van Sint-Denijs-Boekel bevinden zich onder bestanddeelnummer 83 kopieën van het huwelijksregister van de parochie voor de periode 1768-1796. Zie hiervoor VAN BOCKSTAELE G., Inventarissen van de archieven van de Protestantse kerk te Horebeke (Korsele) en de Katholieke kerken van Zwalm, deel 2 (Nederzwalm, Paulatem, Roborst, Rozebeke, Sint-Blasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel en Sint-Maria-Latem) (Oost-Vlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis, reeks II - inventarissen 8), Zottegem, 2008.
AUGUSTYN B., Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde (Gidsen 57), Brussel, 2002, 2 dln.
DE BACKERE M., De St. Hubertusverering in Sint-Denijs-Boekel, in De Zwalmgalm, 2009, XIV, 3.
DE BACKERE M., Uit de archieven van de St. Dionysiuskerk te Sint-Denijs-Boekel, in De Zwalmgalm, 2005, X, 2-3.
DE BROUWER J., Bijdragen tot de geschiedenis van de kerkelijke instellingen en het godsdienstig leven in het Land van Aalst tussen 1621 en 1796, Dendermonde, 1975, 4 dln.
DHANENS E., ProvincieOost-Vlaanderen, inventaris van het Kunstpatrimonium. Kanton Sint-Maria Horebeke, Gent, 1971.
ROEST F., Facetten uit de geschiedenis van Sint-Denijs-Boekel, in De Zwalmgalm, 2000, V, 4.
Sint-Denijs-Boekel, in DE POTTER F. en BOECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen. Arrondissement Oudenaarde, Gent, 1903.
Sint-Denijs-Boekelviering, in De Zwalmgalm, 2003, VIII, 2.
VAN BOCKSTAELE G., Inventarissen van de archieven van de Protestantse kerk te Horebeke (Korsele) en de Katholieke kerken van Zwalm, deel 2 (Nederzwalm, Paulatem, Roborst, Rozebeke, Sint-Blasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel en Sint-Maria-Latem) (Oost-Vlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis, reeks II - inventarissen 8), Zottegem, 2008.
De inventarisatie van dit bestand werd anno 2012 uitgevoerd door Joke Verfaillie en Annelies Somers. De ordening gebeurde op basis van de richtlijnen en de model-archiefschema's uit DE KEYZER W., MINKE A., VAN DER EYCKEN M. en VAN LAERE R., Richtlijnen en aanbevelingen voor het beheer van het archief van de kerkfabriek en van andere parochiearchieven (Miscellanea Archivistica. Studia 96), Brussel, 1997 en COPPENS H., De ontsluiting van archieven. Richtlijnen en aanbevelingen voor de ordening en beschrijving van archieven in het Rijksarchief (Miscellanea Archivistica. Manuale 21), Brussel, 1997. Ook in de beschrijvingen werden de richtlijnen uit dit laatste handboek gevolgd, evenals die van de International Council on Archives. Hiervoor werd een beroep gedaan op de Nederlandse vertaling van ISAD(G): Algemene Internationale Norm voor Archivistisch beschrijven, Antwerpen, Leuven, Amsterdam, 2004, aangevuld met de Richtlijnen voor de inhoud en vormgeving van een archiefinventaris, Brussel, augustus 2012. Voor de algemene beschrijving van het archief werd geput uit naslagwerken, hierboven en in voetnoten vermeld.
(20)Onder deservitoren worden waarnemende pastoors bedoeld, coadjutoren zijn personen die de pastoor tijdelijk bijstaan. De dateringen tussen haakjes duiden geattesteerde data aan die niet noodzakelijk een begin of einddatum markeren.
Sigerus pastoor (1252)
Gillis Vergoedelen pastoor (1370)
Gillis van Waes pastoor (1372)
Jan Volkaert pastoor (1397)
Jan de Martelaere pastoor (1459)
Simoen vander Stricht pastoor (1500)
Adriaen vander Stricht pastoor (1526, 1538)
Jan Meerschaert pastoor (1543, 1553)
Adriaen de Poortere pastoor (1555-1575)
Adrianus Cabbeliau deservitor 3/06/1590-(1594)
Georgius Stevens deservitor (1595)
Franciscus van Vere deservitor (1595)
Nicolaus Heuse deservitor (1597)
Georgius Werrier deservitor 11/06/1597-(1600)
Rolandus vanden Heede deservitor 26/06/1600-(1602)
Franciscus Johannes Verhagen deservitor (1603)
Joannes de Riecq deservitor (1604)
Judocus Jouret deservitor 28/09/1604
Franciscus Johannes Verhagen deservitor (1605)
Judocus Reckbos deservitor (1606)
Franciscus vander Meren deservitor 28/05/1607 (1610)
Johannes van Rijthove deservitor 3/07/1610 (1612)
Arnoldus Geeraerts deservitor 1612
Adrianus Roose deservitor 26/07/1618
Johannes van Damme deservitor (1616-1619)
Michael de Cuypere deservitor (1619)-1631
Johannes de Cuypere deservitor 1631-1641
Theodorus Schaeren pastoor 1641 (1644)
Franciscus Lambertus Verboven deservitor 1647-1665
Judocus Baijens pastoor 21/06/1665-1666
Judocus de Mey deservitor 8/07/1666
Gaspar van Canegem pastoor (1666)
Franciscus Maelrondt pastoor 24/09/1666-10/07/1712
Petrus Michael Clincquet coadjutor 21/06/1711
pastoor 10/07/1712-17/07/1767
Petrus Guillielmus Taelman coadjutor (1732, 1733)
Judocus de Smet coadjutor (1743, 1747)
Martinus Maes coadjutor 6/07/1759
Petrus de Laddersous pastoor 26/05/1768-8/06/1775
Johannes Franciscus de Winter coadjutor 4/10/1770 (1772)
Gerardus de Vuyst coadjutor 21/12/1772
Joannes Cornelius vanden Eijnde pastoor 8/06/1775-1780
Jan Baptist vanden Eijnde coadjutor 7/10/1776
Guillielmus Verheijden pastoor 23/05/1780
Judocus Constantinus de Latte pastoor 1793
Johannes Antonius du Baillou deservitor 07/02/1791
Petrus Franciscus de Poorter pastoor 16/09/1793
| Beschadigd. | 1 | Lijst van pachters van de ontvangsten van de tiende van Sint-Denijs-Boekel, voor de periode 1607-1624. Midden 17de eeuw. | 1 katern | ||||||