Name: Kerk Paulatem
Period: 1633-1835
Inventoried scope: 0,24 linear meters
Archive repository: State archives in Ghent
Heading : Parishes, church councils and Holy Spirit Tables
Authors: Somers, Annelies — Verfaillie, Joke
Year of publication: 2013
Code of the inventory: PAR248
Sint-Gangulfusparochie te Paulatem.
Het patronaatsrecht over de parochie Paulatem werd uitgeoefend door het Heilig Kruiskapittel van Kamerijk. Aanvankelijk ressorteerde de parochie binnen het bisdom Kamerijk, om vanaf 1559 tot het aartsbisdom Mechelen en de dekenij Ronse te gaan behoren. Van de 13de tot de 15de eeuw werd de oorspronkelijk romaanse kerk (vermoedelijk 12de eeuws) in gotische stijl verbouwd en uitgebreid (1). Na de godsdienstoorlogen van de tweede helft van de 16de eeuw werden herstellingswerken uitgevoerd, waarna de kerk opnieuw gewijd werd door Karel Filips de Rodoan, heer van Beerlegem en bisschop van Brugge in 1602 (2).
De diensten werden in regel verzekerd door de pastoor van Beerlegem. De aartsbisschop van Mechelen verleende in 1625 zijn goedkeuring aan een regeling die stelde dat de Beerlegemse pastoor zeventien keer per jaar zou voorgaan in Paulatem. In 1703 verzocht de parochie om de toelating tot bineren (3), een gunst die door de aartsbisschop aan de pastoor werd verleend. De tienden van de pastoor bestonden uit alle offergaven en een bijdrage van 8 pond Vlaams vanwege de kerk, althans in 1657 (4).
De benoeming van de kerk- en armenmeesters gebeurde om de twee jaar. Doorgaans werden voor elke functie twee personen verkozen. Het ambt was onbezoldigd en de beoefenaars ervan werden bijgestaan door een ontvanger. De benoeming van de kerkmeesters van Paulatem gebeurde in de 17de eeuw door de pastoor en de dorpsheer (5).
Tijdens de 18de eeuw vonden grote herstellingswerken plaats, onder meer aan het dak (6). Het pastorijgebouw dateert uit de tweede helft van de 18de eeuw, hoewel de parochie feitelijk niet over een eigen pastoor beschikte (7). Ook de voltooiing van de sacristie dateert uit die eeuw, meer bepaald 1757 (8).
Voor een overzicht van de bewaarde kerkschatten en kunstwerken raadplege men de werken van De Brouwer en Dhanens zoals vermeld in de bibliografie, cf. infra.
Tafels van de Heilige Geest of armendissen werden vanaf de tweede helft van de 13de en begin 14de eeuw op parochiaal niveau georganiseerd. Ze ondersteunden enkel de armen die tot de desbetreffende parochie behoorden en die een penning of loodje konden voorleggen (9). Het beheer van deze instellingen was in handen van de armen- of Heilige Geestmeesters, terwijl de controle werd uitgeoefend door de dorpsmagistraat. Bedelingen gebeurden aan huis, meestal in de vorm van levensmiddelen, kledij, brandstof of geld. De inkomsten van de tafels waren vooral uit schenkingen afkomstig (10). Een precieze "begindatum" voor de armentafel van Paulatem is niet gekend.
Het archiefbestand in zijn huidige vorm kwam tot stand door het samenvoegen van archivalia uit het bestand oud kerkarchief van Paulatem met bescheiden afkomstig uit een kleine variareeks bewaard in het voormalige Rijksarchief te Ronse (zonder toegang). Over de verwerving en de historiek van deze laatste verzameling is geen uitgebreide informatie beschikbaar. Ook uit het archieffonds Land van Gavere, bewaard op het Rijksarchief te Gent, werden enkele nummers gelicht die tot het oud kerkarchief van Paulatem behoren.
Het oud kerkarchief van Paulatem werd op 13 mei 1965 door de kerkfabriek van Meerbeke overgebracht naar het Rijksarchief te Ronse (11). Na de sluiting van deze dienst op 1 oktober 2009 werd het bestand overgebracht naar het Rijksarchief te Gent.
Het overgeleverde archief bestaat in hoofdzaak uit documenten betreffende de goederen, gelden en financiën van de kerkfabriek en de armendis van de 17de tot de eerste helft van de 19de eeuw. Daarnaast bleven uit de 18de en 19de eeuw bescheiden van de pastoor bewaard, voornamelijk betreffende regelgeving door kerkelijke en wereldlijke overheden.
Taal en schrift van de documenten
Het merendeel van de archiefbescheiden is in een eigentijdse hand in het Nederlands of Frans opgesteld. Gedrukte stukken of documenten in het Latijn werden in een secundair beschrijvingskenmerk als dusdanig aangeduid.
Het archiefbestand omvat uitsluitend documenten daterend uit het ancien régime of ouder dan 100 jaar, bijgevolg waren geen selecties of vernietigingen aan de orde.
Onder voorbehoud van het terugvinden of het aanwerven van onbekende bescheiden afkomstig uit het oud kerkarchief van Paulatem, wordt geen aangroei van het huidige bestand verwacht.
Voor de ordening van dit bestand werd een archiefschema opgesteld conform de standaard van het Belgische Rijksarchief, geadapteerd volgens de eigenheid van de stukken (12). Gezien de geringe omvang van het archiefbestand werd ervoor geopteerd geen cesuur aan te brengen in de ordening van het archief die het concordaat van 1801 of het keizerlijke decreet op de kerkfabrieken van 1809 aanduidt. De basisstructuur, bestaande uit archief van achtereenvolgens de kerkfabriek, de pastoor en de armentafel, is als volgt:
Archief van de kerkfabriek
A. Algemeen
B. Beheer van kerkelijke goederen en gelden bestemd voor de eredienst
1. Goederen
2. Renten
3. Fundaties, schenkingen en legaten
C. Financieel beheer
1. Boekhouding
2. Verantwoording
Archief van de pastoor
A. Regelgeving
B. Liturgie en cultus
Archief van de armendis
A. Beheer van goederen en renten
B. Financieel beheer
1. Boekhouding
2. Verantwoording
Het archief is ouder dan 100 jaar en bijgevolg openbaar. Voor het raadplegen van de stukken is geen bijzondere toelating vereist.
Voor de reproductie van archiefstukken gelden de voorwaarden en tarieven van toepassing in het Rijksarchief zoals verschenen in het Belgisch Staatsblad op 23 september 2011, onder voorbehoud van herziening.
Deze inventaris vervangt de bestaande toegang, met name VAN DER DONCKT R., Paulatem,in Inventarissen van archieven van kerkfabrieken (Oud Regiem). Deel I (Rijksarchief te Ronse, toegang 201/64). Ook bescheiden vermeld in RENSON S., Inventaris van het archief van het Land van Gavere (Rijksarchief te Gent, toegang 085) werden in de nieuwe toegang opgenomen.
De aanwezige archiefstukken in dit bestand werden gedetailleerd beschreven. Een index van persoons- en plaatsnamen is voor de raadpleger een extra hulpmiddel. De documenten kunnen worden aangevraagd door het opgeven van het nummer van de toegang, namelijk 292 en het bestanddeelnummer dat wordt aangetroffen links vóór elke archiefbeschrijving.
Het verdient daarenboven aanbeveling om, bij het verwijzen naar documenten in een wetenschappelijke tekst, het archief de eerste maal te citeren met zijn volledige naam. Nadien kan worden volstaan met een verkorte referentie (13).
De originele parochieregisters van Paulatem werden overgebracht naar het Rijksarchief te Beveren.
Een kopie van parochieregisters betreffende dopen, huwelijken en begrafenissen voor de respectievelijke jaren 1625-1796, 1625-1796 en 1627-1796 wordt ter plaatse bewaard bij het modern kerkarchief (cf. infra). In de leeszalen van de Rijksarchieven van Beveren en Kortrijk zijn deze parochieregisters eveneens op microfilm raadpleegbaar voor de periode 1714-1796. Ze zijn bovendien in digitale vorm beschikbaar via zogenaamde thin clients in de leeszaal van alle Belgische Rijksarchieven.
AUGUSTYN B., Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde (Gidsen 57), Brussel, 2002, 2 dln.
DE BROUWER J., Bijdragen tot de geschiedenis van de kerkelijke instellingen en het godsdienstig leven in het Land van Aalst tussen 1621 en 1796, Dendermonde, 1975, 4 dln.
DHANENS E., ProvincieOost-Vlaanderen, inventaris van het Kunstpatrimonium. Kanton Sint-Maria Horebeke, Gent, 1971.
VAN BOCKSTAELE G., Inventarissen van de archieven van de Protestantse kerk te Horebeke (Korsele) en de Katholieke kerken van Zwalm, deel 2 (Nederzwalm, Paulatem, Roborst, Rozebeke, Sint-Blasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel en Sint-Maria-Latem) (Oost-Vlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis, reeks II - inventarissen 8), Zottegem, 2008.
De inventarisatie van dit bestand werd anno 2012 uitgevoerd door Joke Verfaillie en Annelies Somers. De ordening gebeurde op basis van de richtlijnen en de model-archiefschema's uit DE KEYZER W., MINKE A., VAN DER EYCKEN M. en VAN LAERE R., Richtlijnen en aanbevelingen voor het beheer van het archief van de kerkfabriek en van andere parochiearchieven(Miscellanea Archivistica. Studia 96), Brussel, 1997 en COPPENS H., De ontsluiting van archieven. Richtlijnen en aanbevelingen voor de ordening en beschrijving van archieven in het Rijksarchief (Miscellanea Archivistica. Manuale 21), Brussel, 1997. Ook in de beschrijvingen werden de richtlijnen uit dit laatste handboek gevolgd, evenals die van de International Council on Archives. Hiervoor werd een beroep gedaan op de Nederlandse vertaling van ISAD(G): Algemene Internationale Norm voor Archivistisch beschrijven, Antwerpen, Leuven, Amsterdam, 2004, aangevuld met de Richtlijnen voor de inhoud en vormgeving van een archiefinventaris, Brussel, augustus 2012. Voor de algemene beschrijving van het archief werd geput uit naslagwerken, hierboven en in voetnoten vermeld.
(14)Onder deservitoren worden waarnemende pastoors bedoeld. In het geval van Paulatem waren de pastoors van Beerlegem telkens deservitor van de parochie (15). Uitzonderingen hierop vormen (16):
Theodorus van Balen deservitor 25/09/1724 eveneens deservitor in Mere
Petrus-Joannes D'Hoye deservitor 26/06/1788 voorheen coadjutor te Oombergen
| Gedeeltelijk in het Latijn. | 1 | Inventaris van het archief van de kerkfabriek van Paulatem, bestaande uit negen stukken. 1791. | 1 stuk | ||||||