Ordening

Volgens een beproefd klasseringsplan beschrijft een eerste deel de abdij in het algemeen, (36) een tweede omvangrijker deel het beheer van de goederen. (37) In het eerste deel verdienen vooral de drie cartularia, A, B en C de aandacht. (38) De monnik Matheus van de Eede stelde ze samen in 1544-1546. Bij de stukken betreffende de religieuzen, in hiërarchische orde, (39) bevindt zich het 18de-eeuwse obituarium, (40) een rubriek paspoorten (41)en een interessante collectie van twaalf artsenijboeken van 1682 tot 1785. (42) De correspondentie, bij Schoorman chronologisch gerangschikt per decennium, werd opgedeeld in ontvangen en verzonden briefwisseling en gerangschikt per jaar, maand en dag. (43)Vele processtukken bleken ongeklasseerd te zijn. Zoveel mogelijk hebben wij de samenhang van de procesbundels hersteld. Processen betreffende het goederenbezit kwamen geografisch in het tweede deel terecht. Van de overige werd een aparte lijst aangelegd. (44) De administratie van het domein komt in het tweede deel aan bod, met het algemeen beheer van de goederen (45)en het beheer per territoriale omschrijving, eerst gewestelijk (kasselrij, ambacht, land), daarna plaatselijk (parochie, heerlijkheid, polderbestuur). (46) Voor het algemeen beheer droegen zowel de abt als de procurator en de ontvangers zorg. Wij vinden er de weerspiegeling van in de rekeningen, ontvangst- en uitgavenboeken, kladboeken en kwitanties. (47) Rekeningen van abdijdiensten zijn slechts fragmentarisch voorhanden. (48) De algemene pachten renteboeken vormen daarentegen een kostbaar materiaal dat de periode 1417-1741 overspant. (49) Ouder dan deze reeks zijn de drie cijns- en renteboeken, respectievelijk van 1261-1263, (50) 1346-1401 (51)en 1392. (52)Merkwaardig is de verzameling 17de en 18de eeuwse documenten betreffende de zg. abdijbroden. Dit zijn pensioenen levenslang uit te betalen door de abdij aan personen door de landvorst hiertoe waardig bevonden. (53) In dit geval gaat het voornamelijk om weduwen van officieren en ambtenaren die dikwijls in het buitenland verblijf houden en attesten moeten voorleggen waaruit blijkt dat zij nog tot de levenden behoren. (54)Door de rijke en goed bewaarde maar niet geklasseerde collectie kwitanties thematisch te ordenen kwamen interessante gegevens over de huishouding aan het licht. (55)Het goederenbezit van de abdij lag, de Antwerpse bezittingen uitgezonderd, in het graafschap Vlaanderen, en wel voornamelijk in het Land van Waas, bakermat van het domein, verder in Gent, de tweede vestigingsplaats, en in de ambachten Hulst, Axel en Assenede, of grosso modo in het gebied ten westen begrensd door de Braakman, ten noorden en ten oosten door de Schelde en ten zuiden afgelijnd door de Durme. De kern van dit bezit kan warden gesitueerd binnen de driehoek Moerbeke-Stekene-Sinaai. Buiten dit gebied lagen kleinere bezittingen in de landen van Aalst, Dendermonde, Zottegem en in de kasselrij Kortrijk. Bovendien kon de abdij bogen op een uitgebreid tiendenbezit in het Land van Waas, naast tienden in de ambachten Hulst, Assenede en Axel, en in de parochies Kalken, Wetteren, Lede en Erpe. Wij hebben ons door deze volgorde laten leiden en zijn aldus bewust afgeweken van de klassieke indeling volgens de huidige rijks- en provinciegrenzen waarbij wij de Zeeuws-Vlaamse bezittingen bij het buitenland hadden moeten rekenen en dus achteraan klasseren wat niet erg zinvol leek.
Enige toelichtingen bij deze bezittingen.
Na de hoofdcijnsboeken, (56) interessant voor de familiegeschiedenis, volgen in de kasselrij Waas de goederen van de zg. fundatie, van de heerlijkheid van de spijker en van de heerlijkheid van de poort en aalmoezenij.
De fundatie (57)omvat goederenbezit in het kerngebied van de abdij,vooral in Moerbeke en Sinaai, waarvan het klooster het eigendomsrecht bezit, de bewerker van het land enkel het gebruik van de grond.
Oprichting van gebouwen, planten en hakken van bomen is afhankelijk van de abbatiale toestemming. Dit geldt ook voor het belasten van de grond. Verandering van bezitter door overlijden, huwelijk, koop en verkoop, ruil of enige andere transactie is onderworpen aan betaling van een recht voor de eigenaar, de abdij. Overigens is dit fundatieland vrij van tienden en grafelijke renten. (58)Deze fundatie heeft drie reeksen opgeleverd :
1.de fundatieboeken, van 1515 tot 1794. (59) Van 1601 af, als de fundatie in Stekene in aparte registers wordt beschreven, zijn er twee reeksen;
2.de rekeningen van de ontvangers der fundatie, van 1619 tot 1765; (60)3.de registratie van de akten van 1634 tot 1796. (61) De heerlijkheid van de spijker is allodiaal (gehouden van Godt) en gelegen in de parochies Vrasene, Sint-Gillis, Kemzeke, Haasdonk, Sint-Pauwels en Sint-Niklaas. Deze heerlijkheid heeft een baljuw en zes schepenen. De gronden zijn met renten belast. (62)De archieven omvatten een zg. spijkerrol van het tiende van de 14de eeuw, (63) spijkerboeken van 1494 tot 1743 (64)en spijkerrekeningen van 1564 tot 1792. (65)De heerlijkheid van de poort en de aalmoezenij is gelegen in Daknam, Lokeren en Waasmunster en heeft een vierschaar te Daknam bij het veer, met een baljuw en zes schepenen. Op deze goederen heft de abdij een jaarlijkse rente en de penning 16 (6,25 %) op de verkoopwaarde bij transactie van goed. (66) Van deze heerlijkheid zijn voorhanden de wettelijke passeringen ·van 1670 tot 1795, (67) de renteboeken van 1693 tot 1733, met aantekeningen tot 1794 (68)en de registratie van documenten betreffende deze heerlijkheid van 1664 tot 1719. (69) Verder nog een rekening van 1567. (70) De ontvangsten van granen, van landen tiendenpacht in het Land van Waas staan genoteerd in registers van 1362 tot 1587. (71) Handboeken van de tienden in Sint-Gillis, Verrebroek, Vrasene en Koningskieldrecht zijn voorhanden van 1717 tot 1793, (72) rekeningen van 1699 tot 1789. (73)Na de visserijrechten in rivieren van het Waasland (74)en enkele procesbundels volgen de goederen alfabetisch gerangschikt per gemeente. Goederen gelegen in meer dan een parochie zijn alfabetisch gerangschikt op de eerste gemeente. Heerlijkheden staan gerangschikt onder de gemeente waar zij hun foncier hebben, polders onder de gemeente van dezelfde naam of waar het grootste deel van het grondgebied van de polder zich uitstrekt. Per gemeente klasseerden wij de rubrieken als volgt: betalingen aan de parochiegeestelijkheid en aan het kerkpersoneel; betalingen aan de gemeente (de zg. parochieonkosten); verkoop, verpachting, renten, schotgelden; werken aan gebouwen, wegen en kunstwerken; verkoop van bomen; kwitanties; processen.
Het is evident dat in de kasselrij van de Oudburg voornamelijk de bezittingen in Gent opvallen. Tijdens de Calvinistische periode worden zij beheerd door stedelijke commissarissen. (75) Verder zijn er documenten voorhanden over de administratie van de refugie in de 16de eeuw, (76) losse stukken over onroerende bezittingen, (77) kwitanties van door de abdij verschuldigde renten aan instellingen en natuurlijke personen (78)en processtukken. (79) Een metingboek beschrijft het goederenbezit in de ambachten Assenede, Axel en Hulst. (80)Voor de uitbating in Hulsterambacht zijn er pachtboeken voorhanden van 1380 tot 1789, (81) betreffende delen van het domein van 1420 tot 1565, (82) cijnzen renteboeken van 1374 tot 1620, (83) rekeningen van de ontvangers van 1513 tot 1774, (84) handboeken en rekeningen van schotgelden uit de me en 17de eeuw, (85) processtukken betreffende goederen in Hulsterambacht van 1543 tot 1773, (86) gevolgd door het bezit in de heerlijkheden Saaftingen en Sint-Jansteen. (87) Het goederenbeheer in Axelerambacht heeft een 15de eeuws metingboek doen ontstaan, (88) evenals een reeks pachtboeken (ca. 1398-1574), (89) de rekeningen van de ontvangers (van 1501 tot 1786 met lacunes) (90)en de rekeningen van schotgelden (1514-1559). (91)Hierna volgen successievelijk de stukken betreffende de parochies. (92) Het goederenbezit in de bedijking van Canisvliet en aangrenzende polders neemt hierin een grote plaats in. (93)In Assenederambacht is het domein minder aanzienlijk. (94)In het Land van Aalst mag de aandacht worden gevestigd op de reeks rekeningen van de abdijontvangers van 1736 tot 1793. (95)Minder substantie hebben de stukken betreffende het goederenbezit in de landen van Dendermonde (96)en Zottegem. (97) Daarentegen dient voor de kasselrij Kortrijk gewezen op de archieven inzake de heerlijkheden van Opper- en Nederhove te Aarsele, zowel rekeningen als metingboeken. (98) De stukken van de refugie te Antwerpen zijn van geringe betekenis. (99)