Inventaris van het archief van de gemeente Gavere, (1771) 1793-1921

XML
PDF
Archive

Name: Gemeente Gavere

Period: (1771) 1793-1921

Inventoried scope: 2,15 linear meters

Archive repository: State archives in Ghent

Heading : Municipalities

Inventory

Authors: Gheysens, V. — Verfaillie, Joke

Year of publication: 2016

Code of the inventory: GEM52

Archiefvormer

Naam

Gemeente Gavere

Geschiedenis

Het decreet van 14 december 1789 en het daaropvolgende besluit van 10 december 1795 (19 Frimaire jaar IV) maakten komaf met de institutionele indelingen op lokaal niveau die tijdens het ancien régime hadden bestaan (1). Er werden municipalités of "gemeenten" opgericht, die de gemeentelijke belangen moesten behartigen en die taken moesten uitvoeren die hen door bevoogdende overheden waren opgedragen. Vanaf 1797 kregen deze gemeenten ook politionele bevoegdheden.
Aanvankelijk werden kleinere gemeenten met minder dan 5000 inwoners samengevoegd in grotere kantonmunicipaliteiten. Gavere behoorde op die manier tot het municipaal kanton Oosterzele (1796-1800). Op gerechtelijk vlak werd Gavere vanaf 1796 tot de fusie ingedeeld bij het gerechtelijk arrondissement Gent, kanton Oosterzele. Bestuurlijk ressorteerde de gemeente vanaf 1800 onder het administratief arrondissement Gent. Gavere zag zich achtereenvolgens in vier verschillende militiekantons ingedeeld, namelijk Oosterzele (1817-1870), Melsen (1870-1890), Gavere (1890-1913) en opnieuw Oosterzele (1913-1914). Daarnaast behoorde de gemeente uiteraard tot het Scheldedepartement (1796-1815), dat later de provincie Oost-Vlaanderen werd.
De gemeentewet van 30 maart 1836, die pas aan het einde van de 20ste eeuw fundamentele wijzigingen zou ondergaan, was de voornaamste basis voor de organisatie van het gemeentelijke bestuur, dat uit een gemeenteraad en een college van burgemeester en schepenen bestaat. De leden van de gemeenteraad worden rechtstreeks verkozen, waarbij hun aantal in verhouding staat tot het aantal inwoners. Voor Gavere schommelde dit aantal tussen zeven en elf. De gemeenteraad heeft een reglementair en beslissend karakter betreffende zaken van gemeentelijk belang, beraadslaagt over elk onderwerp dat door hogere overheden wordt opgelegd en heeft op gemeentelijk niveau de volheid van bevoegdheid.
Het college van burgemeester en schepenen heeft daarentegen slechts toegewezen bevoegdheid en kan dus enkel optreden wanneer de wet het daartoe uitdrukkelijk bevoegd stelt. Het is evenwel in belangrijke mate het beleidsbepalend orgaan van de gemeente en staat onder meer in voor de bekendmaking en uitvoering van de besluiten van de gemeenteraad, het beheer van de gemeentelijke instellingen en eigendommen, het toezicht op het gemeentepersoneel, het leiden van gemeentewerken en de uitvoering van wetten, decreten en andere normatieve regels die zijn uitgevaardigd door hogere overheden (i.c. provincie en nationale overheid, later gemeenschappen, gewesten en federale staat). Ook in dit geval wordt het aantal leden bepaald door het inwonersaantal, waardoor Gavere het doorgaans met twee of drie schepenen moest stellen.
De burgemeester - tijdens de Franse tijd steevast aangeduid als maire - is hoofd van de administratieve politie en voert als dusdanig politiemaatregelen uit, ondertekent besluiten en brieven en is daarenboven ambtenaar van de burgerlijke stand. Hij werkt nauw samen met de gemeentesecretaris, die de link vormt tussen gemeenteraad, schepencollege en de verschillende functionele diensten en onderverdelingen die in de gemeentelijke organisatie zijn ontstaan.
Als relatief kleine gemeente ontsnapte ook Gavere niet aan de grote fusieoperatie die in de tweede helft van de 20ste eeuw werd doorgevoerd. Ten gevolge van de wet van 30 december 1975 werd de gemeente uitgebreid met vijf deelgemeenten. Sinds 1 januari 1977 worden ook Asper, Baaigem, Dikkelvenne, Semmerzake en Vurste tot de (fusie)gemeente Gavere gerekend.

Archief

Geschiedenis

Uit een inspectieverslag van 19 juli 1884 blijkt dat het gemeentearchief werd bewaard op de tweede verdieping van het gemeentehuis, met uitzondering van stukken betreffende de burgerlijke stand en briefwisseling, die bij de gemeentesecretaris te vinden waren (2). De stukken waren per "categorie" geordend. Er bestond een inventaris uit 1837, die evenwel niet meer was bijgewerkt en ter plaatse ook niet meer voorhanden was.
Op 14 april 1958 voerde een archivaris van het Rijksarchief opnieuw een plaatsbezoek uit. Het archief bevond zich in het secretariaat van de gemeente, dat werd omschreven als een groot vertrek met modern stalen meubilair, ruime kasten en rekken. Wat oud archief betreft, trof men er voornamelijk parochieregisters, armenrekeningen, staten van goed en een 18de-eeuwse kopie van een perceelkaart uit 1686 aan. Bij het modern archief werd een onderscheid gemaakt tussen grote reeksen registers die vanaf ca. 1810 aanwezig waren, en losse stukken vanaf ca. 1845. Die laatste waren decimaal geordend volgens het systeem van de Vereniging van Steden en Gemeenten. Tijdens dat bezoek werden drie registers, zes kohieren en drie pakken oud archief naar het Rijksarchief te Gent meegenomen, om toe te voegen aan het archief van rechtsvoorganger Land van Gavere (zie 'Verwant materiaal') (3).

Verwerving

Het grootste deel van de archiefstukken in deze inventaris werd na afloop van het plaatsbezoek van 14 april 1958 overgebracht naar het Gentse Rijksarchief. Deze operatie werd geregistreerd als aanwinst 1958/34 en bestond uit 30 registers, 21 pakken, één kohier en vijf stukken, beschreven als 48 bestanddeelnummers (4).
Dertien bestanddeelnummers in deze inventaris bevatten stukken die werden overgeheveld uit het oude conglomeraatbestand van het Land van Gavere (zie 'Concordans'). Voor de archiefgeschiedenis en het verwervingsproces van dat conglomeraatbestand wordt verwezen naar de algemene beschrijving van het archief in de desbetreffende inventaris (5). Zeven andere bestanddeelnummers bevatten stukken die uit het verzamelbestand "Algemeen Familiefonds" van het Gentse Rijksarchief werden gelicht (zie 'Concordans'). De stukken in kwestie maakten deel uit van een familiearchief dat op 23 oktober 1931 door burggraaf de Spoelberch uit Deurle aan het Rijksarchief werd geschonken (6).

Inhoud

Het archief heeft betrekking op de oorspronkelijke gemeente Gavere tijdens de periode (1771) 1793-1921. Dit plattelandsdorp situeert zich in Oost-Vlaanderen langs de Schelde, ongeveer halverwege tussen Gent en Oudenaarde. Gavere-dorp staat voornamelijk bekend omwille van zijn rijke geschiedenis, enerzijds als hoofdzetel van het voormalige prinsdom of Land van Gavere en anderzijds omwille van de slag bij Gavere, die er in 1453 werd beslecht.
Het grootste deel van het archief is 19de-eeuws en illustreert de verschillende taken van het gemeentebestuur. Enkele taakgebieden komen meer aan bod dan andere. Zo handelt een relatief groot aantal archiefbescheiden over financiën en fiscaliteit. Ook bij de stukken die werden bijgehouden over het Gaverse Bureel van Weldadigheid vormen financiële documenten de hoofdmoot. Daarnaast is ook een behoorlijk aantal stukken met betrekking tot militie aanwezig, waarin heel wat persoonsgegevens kunnen worden gevonden. Van andere taakgebieden, zoals personeel, beheer van het patrimonium, burgerlijke stand, bevolking, verkiezingen, openbare orde en veiligheid, openbare gezondheid, openbare werken en ruimtelijke ordening, onderwijs, bevordering van het economisch leven, sociale voorzieningen en voogdij over de Rooms-Katholieke eredienst zijn minder archivalische sporen terug te vinden.

Taal en schrift van de documenten
De documenten zijn opgesteld in het Nederlands en / of het Frans. Waar nodig werd een opmerking toegevoegd over de materiële toestand van de stukken.

Selecties en vernietigingen

Dit archiefbestand is eerder fragmentarisch bewaard. Er zijn slechts enkele uitgebreide reeksen aanwezig. Onderzoek ter plaatse, in de archiefbewaarplaats van de gemeente Gavere, zou moeten uitwijzen of de documenten complementair aan dit archief hetzij nog bewaard zijn, hetzij op een onbekend tijdstip verloren zijn gegaan.
Omdat alle documenten van vóór 1950 dateren, werden in het Rijksarchief geen selectie en vernietiging toegepast, dit conform de recentste selectielijst voor gemeenten: Classificatie en selectie naar functies van Vlaamse gemeentearchieven. Voorschriften en advies (VVBAD, sectie Archief en Hedendaags Documentbeheer, Werkgroep lokaal overheidsarchief, Subwerkgroep selectielijst gemeenten), Berchem, 2014.

Toekomstige aangroei/aanvullingen

Wat dit archiefbestand betreft, is geen toekomstige aangroei voorzien. Alle overige bekende documenten van de voormalige gemeente Gavere (?-1976) worden beheerd door de gemeente Gavere (zie 'Bestaan en bewaarplaats van originelen').

Ordening

Voor de ordening van dit bestand werd een archiefschema opgesteld op basis van de standaard van het Belgische Rijksarchief (7). Wegens het geringe aantal documenten werd archief met betrekking tot de kantonmunicipaliteit (1795-1800) niet apart behandeld. De basisstructuur bestaat uit een indeling van functionele aard en is als volgt:

I. ALGEMEEN
II. PERSONEEL
III. BEHEER VAN HET PATRIMONIUM
IV. FINANCIËN EN FISCALITEIT
A. Boekhouding van het secretariaat
B. Boekhouding van de ontvanger
1. Rekeningen en verantwoordingsstukken
2. Bescheiden betreffende de belastingen
V. BURGERLIJKE STAND
VI. BEVOLKING
VII. VERKIEZINGEN
VIII. MILITAIRE ZAKEN
A. Militaire dienst
B. Burgerwacht (1830-1921)
C. Militaire opeisingen
IX. OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID
X. OPENBARE GEZONDHEID
XI. OPENBARE WERKEN EN RUIMTELIJKE ORDENING
XII. ONDERWIJS
XIII. BEVORDERING VAN HET ECONOMISCH LEVEN
XIV. SOCIALE VOORZIENINGEN
XV. VOOGDIJ OVER HET BUREEL VAN WELDADIGHEID
A. Organisatie en patrimonium
B. Financiën
C. Taakuitvoering
XVI. BETREKKINGEN MET DE ROOMS-KATHOLIEKE EREDIENST

Voorwaarden voor de raadpleging

Het archief is ouder dan 30 jaar en bijgevolg openbaar. De raadpleging is vrij.

Voorwaarden voor de reproductie

Voor de reproductie van archiefstukken gelden de voorwaarden en tarieven van toepassing in het Rijksarchief.

Toegangen

Met deze toegang wordt het oude toegangsnummer 013/GAV (na verhuis in 2015 werd dit GEM52) van het Rijksarchief te Gent integraal vervangen: Inventaris van gemeentearchief van Dikkelvenne (Rijksarchief te Gent, leeszaaltoegang 013/GAV), Gent, 1958. Het bestand bevat enkele archiefstukken die werden afgescheiden van het archiefbestand Land van Gavere en van het Algemeen Familiefonds, zoals te zien is in de concordans.

Aanwijzingen voor het gebruik

De archiefstukken in dit bestand werden gedetailleerd beschreven. Een index op persoons- en plaatsnamen is voor de raadpleger een extra hulpmiddel. De documenten kunnen worden aangevraagd door het opgeven van het nummer van de toegang (vermeld op het titelblad en in de rechterbovenhoek van elke bladzijde), namelijk GEM52, en het bestanddeelnummer dat wordt aangetroffen links vóór elke archiefbeschrijving. Het verdient daarenboven aanbeveling om, bij het verwijzen naar documenten in een wetenschappelijke tekst, het archief de eerste maal te citeren met zijn volledige naam. Nadien kan worden volstaan met een verkorte referentie (8).

Bestaan en bewaarplaats van originelen

Alle overige bekende documenten van de voormalige gemeente Gavere (?-1976) worden momenteel beheerd door fusiegemeente Gavere (9). Het archief van de deelgemeenten, en dus ook van Gavere, is volledig geïnventariseerd volgens het (decimaal) systeem van de Vereniging van Steden en Gemeenten. Aparte deelinventarissen zijn beschikbaar voor Burgerlijke stand en Bevolking, Militie, Onderwijs en personeel, Eigendommen, Sociale activiteiten, Begrotingen, Dienstjaarrekeningen & bewijsstukken, Openbare werken, Economische activiteiten, Bouw- & verkavelingsvergunningen en Briefwisseling. Van de registers bestaat daarenboven een beknopte plaatsingslijst, die alle registers van de verschillende deelgemeenten bundelt. Met uitzondering van die registers (hoofdzakelijk Burgerlijke stand, Bevolking, Notulen van de gemeenteraad en van het college van burgemeester en schepenen) beslaat dit archief ca. 19,80 s.m.

Bestaan en bewaarplaats van kopieën

In de leeszaal van de Rijksarchieven te Gent en te Beveren is een aantal akten van de burgerlijke stand van Gavere op microfilm te raadplegen. Het gaat om geboorten, huwelijken en overlijdens van 1796 tot 1870 (10). De akten uit de periode 1871-1910 zijn online beschikbaar op http://search.arch.be, net als de tienjarige tafels uit de periode 1792-1920 (geraadpleegd 15/10/2015).

Documenten met een verwante inhoud

Naast moderne bescheiden van de fusiegemeente (1977-...) bewaart de gemeente Gavere ook aparte statische archiefblokken (?-1976) van alle overige voormalige gemeenten op haar grondgebied, namelijk Asper, Baaigem, Dikkelvenne, Semmerzake en Vurste. In het Rijksarchief worden tevens archiefblokken van deze voormalige gemeenten bewaard (zie Rijksarchief te Gent, leeszaaltoegangen code GEM). Met uitzondering van Asper mochten alle deelgemeenten zich tijdens het ancien régime tot het Land van Gavere rekenen. Asper had een afzonderlijke schepenbank, die evenwel ook voor Zingem optrad (zie Rijksarchief te Gent, leeszaaltoegangen code AR).
Het archief van de provincie Oost-Vlaanderen, de toezichthoudende overheid die het dichtst bij de gemeente stond, is in verschillende archiefblokken opgedeeld, waarvan een groot aantal zich reeds in het Rijksarchief bevindt (zie Rijksarchief te Gent, leeszaaltoegangen code PV). Enkele deelarchieven van het ministerie van Binnenlandse Zaken, tot het derde kwart van de 20ste eeuw de belangrijkste toezichthoudende instelling bij de federale overheid, zijn reeds beschikbaar in het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Op hun beurt oefenen gemeenten doorgaans voogdij uit over kerkfabrieken, intercommunales, OCMW's, ... Met uitzondering van een klein archiefblok oud kerkarchief, bewaard in het Rijksarchief te Gent, wordt het archief van dergelijke lokale instellingen door de archiefvormers zelf bewaard (zie Rijksarchief te Gent, leeszaaltoegangen code PAR).

Bibliografie

BUNTINX W., AUGUSTYN B., CEÛPPENS L. en VERFAILLIE J., Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Gent, Brussel, 2008, 3 dln.
Gavere, in DE POTTER F. en BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen. Eerste reeks: Arrondissement Gent, Gent, 1864-1870, deel 3.
HASQUIN H., Gemeenten van België. Geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, Brussel, 1980, 3 dln.
VAN DEN EECKHOUT P., De gemeenten en de lokale openbare instellingen, in VAN DEN EECKHOUT P. en VANTHEMSCHE G. (red.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-21ste eeuw, Brussel, 2009, p. 31-92.
VERFAILLIE J., Inventaris van het archief van de heer, het leenhof en de schepenbanken van het Land van Gavere (1535-1810) (Rijksarchief te Gent, inventarissen 111), Brussel, 2013.
VERFAILLIE J., "Of Archives and Men". Identificatie van de archiefvormers in het conglomeraatbestand Land van Gavere (eind 15de eeuw - ca. 1820), onuitgegeven verhandeling ManaMa Archivistiek, Brussel, 2006, 2 dln.
VRIELINCK S., De territoriale indeling van België (1795-1963), Leuven, 2000, 3 dln.

Beschrijvingsbeheer

Een eerste stap in de inventarisatie van dit bestand werd in de zomer van 2010 gezet door jobstudente Valerie Gheysens. Zij beschreef de stukken en voerde een eerste ordening door. Zowel ordening als beschrijving werden anno 2014-2015 overlopen en verfijnd door Joke Verfaillie, archivaris van het Rijksarchief te Gent. Zij stelde tevens de algemene beschrijving van het archief op.
De ordening gebeurde op basis van de richtlijnen en de model-archiefschema's uit GADEYNE G., Archiefschema voor de ordening van een ongestructureerd statisch gemeentearchief (1795 - ca. 1977) (Miscellanea Archivistica. Manuale 13), Brussel, 1993; COPPENS H., De ontsluiting van archieven. Richtlijnen en aanbevelingen voor de ordening en beschrijving van archieven in het Rijksarchief (Miscellanea Archivistica. Manuale 21), Brussel, 1997 en de Richtlijnen voor de inhoud en vormgeving van een archiefinventaris, Brussel, augustus 2012. Télécharger l'inventaire publié- Download de gepubliceerde inventaris

Lijst werden alle burgemeesters opgenomen die in literatuur over de gemeente zijn geïdentificeerd

(11). Wegens het feit dat deze inventaris stukken bevat tot ca. het eerste kwart van de 20ste eeuw, werd de lijst beperkt tot die periode.
DE RAEDT, Jan Frans 1783-1801
DE GROOTE, Frans 1801
VAN DER LINDEN, Pieter 1801-1802
WEBBER, Leonard 1802-1806
GHYSELINCK, J.B. 1806-1816
DE BACKER, Lodewijk 1816-1825
VAN DOORESELE, Jozef Bernard 1825-1831
VAN DOORESELE, Herman 1831-1852
LANGLOIS, Hendrik Norbert 1852-1858
HAEGENS, Lodewijk Antoon 1858-[1919]
VERSTRAETEN, Charles 1920-[1938]

Concordans en index

Concordans en index
 11796.1 stuk
 21805, 1809.2 stukken
 31810-1812, 1815-1816, 1819.1 omslag
 41821, 1823-1824, 1827-1829.1 omslag
 51830, 1832-1834, 1836-1838.1 omslag
 61840-1842, 1846.1 omslag
 71850, 1852-1853, 1858-1859.1 omslag
 81868.1 stuk
 91878.2 stukken
 101880-1881, 1883, 1885-1886.1 omslag
 111907.1 stuk
 121913.1 stuk
 131921.1 stuk
 141819-1824.1 katern
 151836-1847.1 katern
16Inventaris van het gemeentearchief. 1822.1 stuk
 171822-1837.1 deel
 181836-1856.1 deel
 191856-1864.1 deel
20Register van afkondiging van de besluiten van het college van burgemeester en schepenen. 1822-1886.1 deel
 211831-1838.1 deel
 221847-1857.1 deel
 231857-1861.1 deel
24Register van de beraadslagingen van het college van burgemeester en schepenen. 1837-1857.1 deel
Gemeente Gavere