Bevoegdheden en activiteiten
De rechtbank van eerste aanleg van Turnhout was in eerste aanleg bevoegd voor burgerlijke geschillen. Omdat er in het gerechtelijk arrondissement Turnhout geen aparte rechtbank van koophandel bestond, was de rechtbank van eerste aanleg er ook bevoegd voor alle handelsgeschillen, tot 1970. Pas met de inwerkingtreding van het Gerechtelijk Wetboek werd een rechtbank van koophandel opgericht in alle gerechtelijke arrondissementen, dus ook in dat van Turnhout. (4)De rechtbank van eerste aanleg behandelde ook zaken in beroep tegen vonnissen geveld door de vrederechters.
De bestuurlijke taken van de rechtbank van eerste aanleg worden uitgevoerd door een algemene vergadering, de voorzitter of de griffier. Op de algemene vergadering worden onder meer zaken met betrekking tot de organisatie van de rechtbank besproken, het toezicht over de vredegerechten en de tucht van de magistraten. De voorzitter van de rechtbank leidt op organisatorisch vlak de rechtbank (personeelszaken, patrimonium, het financieel beheer, enzovoort).
De (hoofd)griffier levert de grossen, expedities, uittreksels en afschriften af, stelt gerechtelijke statistieken op en houdt registers bij waarvan sommige te maken hebben met de organisatie van de rechtbank en andere betrekking hebben op de rechtspleging. Hij staat de rechter bij tijdens de zittingen, bereidt de dossiers voor en stelt processen-verbaal op van de verschillende fases van de procedure. Op bestuurlijk vlak heeft hij de leiding van en het toezicht op alle afdelingen van de griffie en is de verantwoordelijke als diensthoofd, personeelschef, rekenplichtige en als openbaar bewaarder van de archieven van de rechtbank.
Wie een overzicht wil van de juridische taken en bevoegdheden van de burgerlijke rechtbank kan meer details vinden in overzichtswerk van Guy Gadeyne. Hier worden slechts de belangrijkste bevoegdheden besproken. Zeer algemeen gesteld doet de rechtbank van eerste aanleg uitspraak in alle burgerlijke zaken betreffende personen en goederen die niet aan een buitengewone rechtbank, zoals een vredegerecht of de werkrechtersraad waren toegewezen, in betwistingen boven een bepaalde financiële drempel. Buiten deze algemene bevoegdheid beschikt de burgerlijke rechtbank ook over speciale en exclusieve bevoegdheden zonder financiële beperking. Het gaat dan om conflicten over de status van personen (huwelijk, echtscheiding, afstamming, afschrift van adoptieakten, notariële akten, beraadslagingen van familieraden, nalatenschappen enz.), verzoeken tot verdeling, verzoeken tot onwaardigverklaring, onteigening in het algemeen belang, vorderingen tot schadeloosstelling in verband met ruimtelijke ordening, verzoeken vaderlandskeuze en nationaliteitsverklaringen, verzoeken om betalingsfaciliteiten voor hypothecaire leningen, verzoeken tot tenuitvoerlegging in België van vonnissen van buitenlandse rechters, enz.
Binnen de burgerlijke rechtbank is de beslagrechter specifiek verantwoordelijk voor de openbare verkoop, na beslaglegging op de goederen van een schuldenaar die zijn schulden niet heeft betaald. Hij neemt ook bewarende maatregelen om te voorkomen dat het vermogen van een schuldenaar verdwijnt voordat een schuldeiser wordt betaald.
De burgerlijke rechtbank van eerste aanleg behandelt ook beroepen tegen beslissingen van vrederechters en politierechtbanken in zaken waarbij het bedrag in geschil een bepaald tarief overschrijdt (2000 euro, op het moment dat deze inventaris wordt opgesteld). Onder dit bedrag is geen hoger beroep mogelijk tegen een vonnis van de vrederechter of de politierechtbank.
Tot 1966 was de rechtbank van eerste aanleg ook bevoegd voor burgerlijke zaken van minderjarigen. Vanaf 1966 werd dit de bevoegdheid van de jeugdrechter, vanaf 2014 de familierechtbank.
De burgerlijke rechtbank heeft ook administratieve bevoegdheden. Ze neemt de eed af van bepaalde ambtenaren (met name notarissen en gerechtsdeurwaarders), ontvangt duplicaten van de gemeentelijke registers van de burgerlijke stand, onderzoekshandelingen (deskundigenverslagen, onderzoeken) en diverse verklaringen (huwelijkscontracten, scheiding van goederen, afstand of aanvaarding van erfenis, enz.).
Ten slotte heeft elke rechtbank van eerste aanleg een bureau voor rechtsbijstand waar een rechter de verzoeken behandelt van personen die zelf geen rechtsbijstand kunnen betalen. Dit orgaan werd opgericht bij de wet op de rechtsbijstand en de kosteloze rechtsvordering van 29 juni 1929, gewijzigd bij de wet van 2 juli 1932.
De rechtbank van eerste aanleg van Turnhout was geografisch bevoegd voor het gerechtelijk arrondissement Turnhout. Dit bestond uit de gerechtelijke kantons Arendonk (met de gemeenten Arendonk, Dessel, Poppel, Ravels, Retie en Weelde), Herentals (met de gemeenten Bouwel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lichtaart, Lille, Noorderwijk, Olen, Poederlee, Tielen, Vorselaar en Wechelderzande), Hoogstraten (met de gemeenten Baarle-Hertog, Hoogstraten, Meer, Meerle, Merksplas, Minderhout, Rijkevorsel en Wortel), Mol (met de gemeenten Balen, Geel, Meerhout, Mol en Olmen), Turnhout (met de gemeenten Beerse, Gierle, Oud-Turnhout, Turnhout, Vlimmeren en Vosselaar) en Westerlo (met de gemeenten Eindhout, Herselt, Houtvenne, Hulshout, Morkhoven, Oevel, Ramsel, Tongerlo, Varendonk, Veerle, Vorst, Westerlo, Westmeerbeek en Zoerle-Parwijs). Het gerechtelijk arrondissement beslaat ruim 135.000 hectaren.
De bevolking van het arrondissement bedroeg 73.327 inwoners in 1806, 100.541 in 1846, 159.976 in 1910, 247.999 in 1947, 308.532 in 1963 en 388.967 inwoners in 1993.T (5)egen de vonnissen van de rechtbank van eerste aanleg kon beroep worden aangetekend bij het hof van beroep. Tot 1975 was het hof van beroep van Brussel de beroepsrechtbank voor het arrondissement Turnhout, sindsdien is het hof van beroep van Antwerpen de bevoegde beroepsrechtbank.