Name: Oud Gemeentearchief Berchem
Period: 1448-1798
Inventoried scope: 9,4 linear meters
Archive repository: State archives in Antwerp
Heading : Local administrations (Ancien régime): Lordships, courts of aldermen, feudal and manorial courts, city and municipal administrations, guilds and crafts, civil welfare organisationes, etc.
Authors: /
Year of publication: /
Code of the inventory: D012
Gemeente Berchem.
De grondheerlijkheid was verdeeld tussen een klein gebied, Lippelo met een eigen laathof en het laathof van de heer van Berchem. Dat was de familie van Berchem (13de eeuw-1407, 1555-1673), van Liere (1407-1555) en de Fourneau (1673-). De middele en hoge heerlijkheid (de rechtspraak) bleef in handen van de vorst deels uitgeoefend door de schout van Deurne- die ze in 1505 afstond aan Jan van der Vorst, die ze op zijn beurt in 1508 overdroeg aan de stad Antwerpen. Sindsdien benoemde de stad de drossaard van Berchem. Dit bleef met kleine tussenpozen zo tot de stad in 1745 haar heerlijke rechten afstond aan de grondheer, de Fourneau, die zo alle heerlijke rechten over Berchem verwierf. Omdat de heer niet de hoge rechtspraak bezat noemde men de bank, die bijna alle eigendomsoverdrachten registreerde, steeds laathof, dat te hoofde ging bij de Hoofdbank van Zandhoven. Toen de heren de hoge rechtspraak verwierven bleven zij zich "laten" noemen voor de grondheerlijke transacties (goedenissen) maar wanneer diezelfde laten optraden als rechtbank noemden zij zich schepenen. Berchem behoorde tot het kwartier van Rijen.
Het gemeentearchief werd in 1884 door de heemkundige Jan Baptist Stockmans geordend en gedeeltelijk als resultaat van dit werk verscheen in 1886 zijn Geschiedenis der gemeente Berchem.
De hier besproken documenten, die nog gedeeltelijk de aantekeningen en codes van J.B. Stockmans droegen, werden op 4 juni 1946 door het gemeentebestuur aan het Rijksarchief overgemaakt.
De bescheiden van na 1795 werden overgebracht naar het Stadsarchief van Antwerpen.
De documenten vermeld in deze inventaris zijn openbaar en vrij raadpleegbaar.
Voor de reproductie van archiefdocumenten gelden de voorwaarden en tarieven van toepassing in het Rijksarchief.
Om verdere gebruiksschade te voorkomen kunnen sommige originelen niet langer geraadpleegd worden. Dit is in de inventaris aangeduid als, in slechte staat of in zeer slechte staat.
In het Stadsarchief Antwerpen vindt men o.a. in de Privilegiekamer documenten over de Sint-Sebastiaansgilde, het Hof Ternieuwenbrugge, Lippelo, de molen e.d. (15de-18de eeuw). In het bestand Vreemde gemeenten bewaart men rollen en goedenissen (1676-1761) en cijnsboeken (1763-1813) van het laat en cijnhof Lippelo of Vogelzang (nrs. 74-187).
PRIMS F., Geschiedenis van Berchem, Berchem, 1949.
STOCKMANS J.B., Geschiedenis der gemeente Berchem, Antwerpen, 1886.
Oude inventaris in het nieuw inventarismodel overgezet door Katelijne De Graef (2016), waar nodig verduidelijkt en aangevuld door Katelijne De Graef en Theo Van Geystelen (2016), onder leiding van het diensthoofd. De algemene beschrijving van het archief is overgenomen uit het bestandenoverzicht door Erik Houtman (2006).
| Met inliggende losse stukken. In slechte staat. | 1 | Dorpsrekeningen. 1668, 1670-1671. | 2 delen | ||||||
| 2 | Zetboek. 1753. | 1 katern | |||||||
| 3 | Zet- en lastboeken. [1762?]. | 1 pak | |||||||
| 4 | Varia. 16de-17de eeuw. | 1 omslag | |||||||
| Zie concordans. | 5 | Niet toegekend. | |||||||
| 6 | "Dit siin die onderpande van den chinse van Berchem in den jaer XIIIIe XLVIII. Dit siin de onderpande van den pachte anno XIIIIe XLVIII - betreft inkomsten te Gilze, Rijen, Alphen, Tilburg, Sprundel, Etten, Zundert, Ginneken, Bavel, Baarle-Hertog, Disdel (?), Zondereigen, enz." [1448?]. | 1 omslag | |||||||
| Bevat drie stukken op perkamenten met zegel. | 7 | Laathof van den graaf van Cruyckenborge: rentebrief (11 nov. 1739) en akten betreffende een huis ten zuiden van het Galgenveld, beide van 2 aug. 1716. 1716, 1739. | 1 omslag | ||||||
| 8 | Rekeninge .. van de pachtingen .. en de renten heeren Henricken van Berchem .. gelegen tot Berchem. 1557. | 1 stuk | |||||||
| Kopij van 1762. Aanwinst 1928, nr. 54. | 9 | Ontvangst in leen van de heerlijkheid van Berchem door Hector van Lier. 1462. | 1 stuk | ||||||
| Aanwinst 1928, nr. 55. | 10 | Laathof van Jonker van Berchem, dossier uittreksels uit registers. 1643-1649. | 1 omslag | ||||||
| Aanwinst 1928, nr. 53. Zie Borgerhout, kopij van 1617? | 11 | Contract tussen Antwerpen en Berchem aangaande "den halven accijns." 1560. | 1 katern | ||||||
| Betreft Mortsel en Berchem. Aanwinst 1936, D. 3. | 12 | Goedenissen - blad van een register. 1555. | 1 stuk | ||||||
| Bevat voornamelijk charters. | 13 | Schepenakten van Berchem en Antwerpen betreffende goederen "Tot Roye", "op ten Driessch", hoeve "Wapenhaghe oft hoff van Hombroeck, hoeve "Ruytenborch" en rakende de familiën van Hambroeck, vanden Beemde, Dieltens, van Berchem, de Man, van Nispen, Smissaert en Guyot, van de Velde, alsook Tafel H. Geest Berchem. (schijnt een dossier te zijn van de familie Guyot). 1533-1751. | 1 pak | ||||||
| Bevat voornamelijk charters. | 14 | Schepenakten van Antwerpen, akten van het laathof van Berchem: testament, procuratie, eigendomsbewijzen rakende een speelhuis "de Lintworm" in de "Capelsche lijde". Betreft de familiën Liefinck de Neufville, van de Walle, Van den Eynde, Tholincx, Bosschaert, de Grosbecq en Verpoorten (zegels van het laathof van Berchem) 1621, 1632, 1729. 1573-1729. | 1 pak | ||||||
| Bevat 8 charters. | 15 | Schepenakten van Antwerpen, akten van het laathof van Berchem, eigendomsbewijzen van goederen in de "Papenmoer in de nyeuwe Lyde". Betreft de familiën van Berchem, van der Borcht, de Pisiaen, Liefrinck, marquis Eems, Gonzalis de Mendoça, Byerlick en Tholinckx. 1563-1630. | 1 pak | ||||||
| Bevat 5 charters. | 16 | Schepenakten van Antwerpen: Eigendomsbewijzen rakende een stuk erve "in de lije tegenover de capelle". Betreft Henrick van Berchem, de Haze, van Goidsbergen en den kanunnik Beyerlinck, de kerk van Berchem. 1565-1630. | 1 pak | ||||||
| Bevat 3 charters. | 17 | Akten van het laathof van Berchem, zijnde verkoopakten door Hendrik van Berchem ten behoeve van Jan van Goidtsbergen en de St. Willebrorduskerk; raakt een stuk erf "in de Papen moer in de lijde tegenover de capelle" en eene rente "op het huis van Peeter de Hase in de Capelsche lijde." 1564-1570. | 1 omslag | ||||||
| 18 | Akte van het laathof van Berchem waarbij Louis de Rosigny vernietigt den koop gedaan in 1563, van een stuk lands gespleten van Papenmoer tot Berchem, in de Capelsche Lijde. 1586. | 1 charter | |||||||
| 19 | Schepenakte van Antwerpen: assignatie van een rente op twee huizen te Berchem door Adr. van Hove en Jan van Borsbeke, ten behoeve van hunne moeder Alijt Deens, wed. Matthijs van Hove. 1547. | 1 charter | |||||||
| 20 | Akte van het laathof van Berchem voor de weduwe en erfgenamen van den heer van Berchem, rakende een huis "aan 's heeren straete." 1582. | 1 charter | |||||||
| 21 | Verzoekschrift aan Burgemeester en Schepenen van Antwerpen van Jr. W. van Horion, om een hoeve te laten verkopen te Berchem, die onverdeeld gebleven was tusschen de erfgenamen van Berchem. 1604. | 1 stuk | |||||||
| Bevat 2 charters en 1 stuk. | 22 | Schepenakte van Antwerpen, akte van het laathof van Berchem, rakende een goed "in St. Huybrechts lijde" eigendomsbewijzen ten behoeve van de families Charles en Ferd. van Eynde (gemeene laatdoms regels 's dorps van Berchem). 1608. | 1 omslag | ||||||
| Bevat 1 katern en 1 charter. | 23 | Schepenakte van Antwerpen en cahier van kopijen van schepenakten van id. rakende "het Pulhof" en het "hof van Heembroeck" tot Berchem; raakt Melchior Veynis. 1642-1652. | 1 omslag | ||||||
| Bevat 1 charter en 2 stukken | 24 | Verzoekschrift aan den burgemeester van Antwerpen, schepenakte van Antwerpen en akte van het laathof van Berchem zijnde eigendomsbewijzen tot Berchem (opt Royenvelt) ten behoeve van de familie Guyot. 1681-1751. | 1 omslag | ||||||
| Bevat 1 charter en 1 stuk. | 25 | Pauselijke toelating voor Niklaas Cheeuns en Maria Anna Bosschaert om mis te laten celebreren in hun speelhof te Berchem. 1684. | 1 omslag | ||||||
| Aanwinst 1928, nrs. 13-26 (129-142). | 26 | Akte van het laathof van Berchem: verkoop van het huis "Het lammeken in den volgelsangh nu de Drykoningen" door J. Alteman aan Fr. Steirlinckx. 1789. | 1 charter | ||||||