Name: Hubert Nelis
Period: 1900-1940
Inventoried scope: 10 linear meters
Archive repository: National Archives of Belgium
Heading : Families and Persons
Authors: L. De Mecheleer
Year of publication: 2017
Code of the inventory: I 628
Nelis, Hubertus Edouardus Aloysius Maria
Hubert Nelis is geboren te Brugge op 30 maart 1877 en overleden te Laken op 14 oktober 1938. Zijn uit Antwerpen afkomstige vader Aloysius Johannes Romanus was leraar aan het Koninklijk Atheneum te Brugge. Het middelbaar onderwijs volgde Hubert in Brugge, zijn opleiding geschiedenis in de Katholieke Universiteit te Leuven, waar hij in 1900 promoveerde in de letteren en wijsbegeerte. Hij koos niet zoals zijn vader voor het onderwijs, maar slaagde op 23 oktober 1900 in het examen van kandidaat archivaris. In april 1901 werd hij benoemd tot archivaris bij het Rijksarchief te Bergen, waar hij slechts korte tijd bleef, want al in juni 1902 werd hij overgeplaatst naar het Algemeen Rijksarchief te Brussel, waar hij zijn hele carrière zou doorbrengen. In juni 1912 werd hij souschef van de afdeling. Hij huwde op 24 februari 1919 te Laken met Marie Hélène Louise Hubert, geboren te Dendermonde op 11 december 1891. Hun huwelijk zou kinderloos blijven. In december 1923 promoveerde hij tot afdelingshoofd, een functie die hij bekleedde tot zijn overlijden in 1938. Op 15 december 1935 werd hem de titel toegekend van Adjunct Algemeen Rijksarchivaris.
Nelis heeft vele archiefbestanden geordend en geïnventariseerd, zijn voorkeur ging hierbij uit naar bestanden uit het Ancien Regime. Zijn belangrijkste inventarissen werden gepubliceerd:
Chambre des Comptes de Flandre et de Brabant. Inventaire des comptes en rouleaux, Brussel, 1914 (Heruitgave Algemeen Rijksarchief, Toegangen in beperkte oplage, 120, 1992).
Chambre des Comptes de Lille. Catalogue des chartes du sceau de l'Audience, I, Brussel, 1915 (Algemeen Rijksarchief, Inventarissen, 52 en 510 (aangevuld en herzien door DE MECHELEER L., 2011)).
Inventaire des archives de l'Université de l'Etat de Louvain, et du Collège philosophique, 1817-1835, Brussel, 1917.
Inventaire des Archives des Chambres des Comptes, VI, Brussel, 1931 (Heruitgave door DIERKENS A. en LAURENT R., Inventaire des Archives des Chambres des Comptes. Tome VI (Algemeen Rijksarchief, Inventarissen, 257), Brussel, 1995).
Table des Chartes du Brabant, 1387-1500, 1934 (Algemeen Rijksarchief, A 213).
Andere inventarissen bleven in handschrift of op steekkaarten ter beschikking van de onderzoekers, werden als voorlopige toegang in de leeszaal van het Algemeen Rijksarchief ter inzage gesteld, of werden postuum uitgegeven: o.a. inventarissen van de tweede reeks van de oorkonden van Vlaanderen (Inventarissen van de tweede afdeling, 135/1); de handschriftenverzameling (1) en een index op deze collectie (2); de Raad van State en Audiëntie (3); de Houtvesterij van Brabant (4), de familie de Spoelberch (5); de Dijleprefectuur; uittreksels uit de sterfregisters van de Belgische soldaten bij het Franse leger overleden (1789-1817).
Bij ministerieel besluit van 16 oktober 1919 werd Nelis lid benoemd van de Commissie belast met het opsporen van het te bewaren archief van het Hulp- en Voedingscomité. Bij koninklijk besluit van 15 november 1919 werd hij benoemd tot secretaris van de Commissie voor de Oorlogsarchieven, hij speelde hierbij een belangrijke rol bij de verrijking van de archiefverzamelingen betreffende de Eerste Wereldoorlog.
Nelis was niet alleen een belangrijk archivaris, maar ook een vooraanstaand historicus, die vooral in de hulpwetenschappen van de geschiedenis, de diplomatiek, de chronologie en de paleografie, een sterke reputatie genoot, tot in het buitenland toe. Samen met een twaalftal andere historici en archivarissen werkte Nelis op verzoek van Henri Pirenne mee aan een monumentaal "Album belge de diplomatique" (Brussel, 1909). Hij werd zelfs de belangrijkste speler van dit project. Op het vlak van de diplomatiek, zijn volgende werken vermeldenswaardig: Étude diplomatique sur le tabellionage royal de Tournai au moyen âge (1367-1521), in Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 1904, 73, p. 1-152; Les doyens de chrétienté. Étude de diplomatique sur leurs actes de juridiction gracieuse en Belgique au XIIIe siècle, in Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, 1924, 3, p. 59-73, 251-278, 509-525 en 821-840; Le chirographe en Flandre, en Brabant et aux Pays-Bas du XIVe au XVIIe siècle, in Annales de l'Académie d'Archéologie, Anvers, 1930, 77, p. 379-393, en Etude diplomatique sur la juridiction gracieuse des échevins en Belgique (1150-1300), in Annales de la Société d'Emulation de Bruges, 1937, 80, p. 1-49. Authenticiteit van documenten en vervalsingen wekten ook zijn belangstelling. Hij schreef eveneens interessante paleografische bijdragen over de Karolingische minuskel in Vlaanderen en Noord-Frankrijk in de 11de en 12de eeuw (La minuscule caroline en Flandre et dans le Nord de la France aux XIe et XIIe siècle, in Annales de la Société d'Emulation de Bruges, 1923, 66, p. 5-18) en over de invloed van de Romeinse minuskel op het schrift in de 12de en 13de eeuw in België (De l'influence de la minuscule romaine sur l'écriture aux XIIe et XIIIe siècles en Belgique, in Bulletin de l'Institut historique belge de Rome, 1924, 3, p. 5-30). Nelis was daarnaast uitzonderlijk actief in het recenseren van historische werken en het signaleren van gebeurtenissen in de wereld van de geschiedkundigen, de kroniek in de Revue d'Histoire Ecclésiastique werd grotendeels door hem gestoffeerd. Ook voor andere tijdschriften zoals Les Archives Belges, de Revue des Bibliothèques et Archives de Belgique, Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique, het Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, en het Bulletin de la Commission des Archives de la Guerre, leverde hij talrijke kronieknota's.
Sinds zijn aanstelling in 1911 tot bibliothecaris van het Belgisch Historisch Instituut te Rome werd Nelis meermaals door het Algemeen Rijksarchief te Brussel gedetacheerd om werkzendingen te verrichten bij het Vaticaans Archief. Dit leidde tot de lijvige uitgave van de supplieken en brieven van Clemens VII (Documents relatifs au Grand Schisme. T. III. Suppliques et Lettres de Clément VII (1379-1394), Rome, 1934) en tot de studie over La collation des bénéfices ecclésiastiques en Belgique sous Clément VII (1378-1394), in Revue d'Histoire Ecclésiastique, 1932, 28, p. 34-69.
Het in voorliggende inventaris beschreven archief was voorheen toegevoegd aan de Handschriftenverzameling van het Algemeen Rijksarchief, hoewel deze stukken duidelijk aan Hubert Nelis als archiefvormer konden worden toegeschreven en dus een apart bestand vormen. Ook andere bestanden hadden hetzelfde lot ondergaan en waren wat in de vergetelheid geraakt door onderbrenging in de Handschriftenverzameling: o.a. het archief van Louis-Prosper Gachard (6), Henri Pirenne (7), Charles Duvivier (8), Louis Galesloot (9), Alphonse Goovaerts (10), Joseph Lefèvre, Camille Tihon (11) en van de familie de Vos te Steene (12). Bij de herordening van de Handschriftenverzameling werden al deze bestanden uit de collectie gelicht.
De in de inventaris opgenomen archiefstukken betreffen het professionele leven van Hubert Nelis als rijksarchivaris, maar vooral het historisch onderzoek dat hij heeft verricht. Ze geven een mooi beeld van de geschiedkundige onderwerpen die zijn interesse wekten. Zijn opzoekingen in het Vaticaans Archief hebben eveneens hun sporen nagelaten in het hier behandelde archief.
Taal en schrift:
Nagenoeg alle stukken zijn in het Frans.
Na een algemene rubriek komt de loopbaan van Nelis aan bod, waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen zijn functie als rijksarchivaris en als bibliothecaris van het Belgisch Historisch Intituut te Rome. Vervolgens komen zijn lidmaatschappen aan bod. De stukken betreffende zijn historisch onderzoek zijn systematisch ingedeeld in volgende onderdelen: hulpwetenschappen, geschiedenis van België, geschiedenis van de middeleeuwen, taal- en literatuurgeschiedenis en biografische werken.
Alle stukken uit het bestand zijn openbaar. Voor de reproductie van archiefstukken gelden de regels van toepassing in het Rijksarchief.
Het archief van Hubert Nelis maakte deel uit van de Handschriftenverzameling. In de catalogus van de Handschriftenverzameling werden een aantal stukken reeds beschreven, zonder enige systematische indeling evenwel (13).
De inventarissen en andere werkinstrumenten die Hubert Nelis heeft opgesteld van bestanden die worden bewaard in het Algemeen Rijksarchief, zijn niet in onderhavige inventaris opgenomen maar worden bewaard in een aparte collectie oude toegangen, de zogenaamde Inventarissen van de eerste, tweede en derde afdeling.
BROUWERS D., Hubert Nelis, in Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique, 1939, 16, p. 47-48.
(Een kronieknota), in Revue d'Histoire Ecclésiastique, 1939, 35, p. 156.
Nelis Hubert, in COPPENS H. en LAURENT R. (o.l.v.), Het Rijksarchief in België 1796-1996. Geschiedenis van de instelling en bio-bibliografisch repertorium van de archivarissen (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Miscellanea archivistica. Studia, 86), Brussel, 1996, p. 475.
ROUSSEAU F., Bibliographie de Hubert Nelis, in Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique, 1939, 16, p. 130-145.
ROUSSEAU F. en HEYSSE Th., Bibliographie de Hubert Nelis. Supplément, in Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique, 1947, 18, p. 138-139.
TIHON C., Hubert Nelis, in Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, 1938, 17, p. 1224-1226.
WELLENS R., Nelis (Hubert-Edouard-Aloïs-Marie), in Biographie nationale, 1981, 42, kol. 585-588.
WYFFELS C., Nelis, Hubertus Edouardus Aloysius Maria, in Nationaal Biografisch Woordenboek, 1977, 7, kol. 644-648.
De beschrijving en de ordening werden verzorgd door Lieve De Mecheleer. De inventarisatie is gerealiseerd conform de Richtlijnen voor de inhoud en vormgeving van een archiefinventaris, in de versie van augustus 2012. Deze zijn gebaseerd op de ISAD(G)-standaard.
| Vroegere bewaarplaats: AR, Handschriftenverzameling, oud nummer 4314. | 1 | Ingekomen brieven. 1926. | 1 omslag | ||||||